Το (παιδικό) βιβλίο της ημέρας: Antoine de Saint-Exupéry, Ο μικρός πρίγκιπας (αποσπάσματα)

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ

Όταν ακόμη ήμουν έξη χρονών, είδα μια υπέροχη ζωγραφιά σ' ένα βιβλίο για το Άγριο Δάσος, που είχε τον τίτλο «Αληθινές Ιστορίες». Έδειχνε ένα τεράστιο φίδι, το βόα, που καταβρόχθιζε κάποιο αγρίμι. Να ένα αντίγραφο κείνης της ζωγραφιάς. 

 Στο βιβλίο έγραφε: «Οι βόες καταπίνουν τη λεία τους ολόκληρη, χωρίς να τη μασήσουν. Ύστερα, καθώς δεν μπορούν μήτε να σαλέψουν, βυθίζονται σε ύπνο για έξη μήνες μέχρι να χωνέψουν».

Στοχάστηκα τότε πολύ πάνω στις περιπέτειες στη ζούγκλα και, με τη σειρά μου, πέτυχα να σκαρώσω την πρώτη μου ζωγραφιά μ' ένα χρωματιστό μολύβι. Τη ζωγραφιά νούμερο 1. Ήταν κάπως έτσι:

Έδειξα το αριστούργημά μου σε μερικούς μεγάλους και τους ρώτησα αν τους φόβιζε.

Εκείνοι μου απάντησαν: Γιατί να μας φοβίσει ένα καπέλο; Το σχέδιό μου δεν έδειχνε ένα καπέλο. Έδειχνε ένα βόα που χώνευε ένα ελέφαντα. Τότε κι εγώ ζωγράφισα την εσωτερική μεριά του βόα, για να μπορέσουν οι μεγάλοι να καταλάβουν. Πάντα τους χρειάζονται εξηγήσεις για να καταλάβουν Η ζωγραφιά μου νούμερο 2 ήταν κάπως έτσι:

Οι μεγάλοι με συμβούλευσαν να παρατήσω τις ζωγραφιές με τους βόες ανοιχτούς ή κλειστούς και ν' ασχοληθώ καλύτερα με τη γεωγραφία, την ιστορία, την αριθμητική και τη γραμματική.

Έτσι, στα έξη μου χρόνια, εγκατέλειψα μια λαμπρή καριέρα ζωγράφου. Είχα απογοητευθεί από την αποτυχία της ζωγραφιάς μου νούμερο 1 και της ζωγραφιάς μου νούμερο 2. Από μόνοι τους οι μεγάλοι δεν καταλαβαίνουν ποτέ τίποτε κι είναι πολύ κουραστικό για τα παιδιά να τους δίνουν κάθε φορά εξηγήσεις.

Αναγκάστηκα, λοιπόν, να διαλέξω ένα άλλο επάγγελμα κι έτσι έμαθα να οδηγώ αεροπλάνο. Λίγο πολύ πέταξα παντού σ' όλο τον κόσμο. Και η γεωγραφία, αυτό είναι αλήθεια, πολύ μου χρησίμεψε. Μπορούσα ν' αναγνωρίσω με τη πρώτη ματιά την Κίνα από την Αριζόνα.

Αυτό είναι κάτι πολύ χρήσιμο, ιδιαίτερα μάλιστα σαν τυχαίνει να 'χεις χάσει το δρόμο σου τη νύχτα.

Έτσι, στη ζωή μου, γνωρίστηκα με χίλιους δυο ανθρώπους σοβαρούς. Πέρασα χρόνια και χρόνια με μεγάλους και, μάλιστα, τους έζησα από πολύ κοντά. Ωστόσο, αυτό δεν καλυτέρεψε και πολύ τη γνώμη μου για την αφεντιά τους.

Όταν κάποτε τύχαινε να συναντήσω κάποιον που μου φαινόταν ότι του έκοβε κάπως περισσότερο, πειραματιζόμουν πάνω του με τη ζωγραφιά νούμερο 1 που την είχα πάντα μαζί μου. Ήθελα να ξέρω αν πραγματικά έβλεπε πέρα από τη μύτη του. Μα κείνος πάντα μου απαντούσε: «Είναι ένα καπέλο». Κι εγώ τότε δεν του μιλούσα ούτε για βόες, ούτε για παρθένα δάση, ούτε γι' αστέρια. Πήγαινα με τα νερά του, γινόμουν σαν κι αυτόν. Του μιλούσα για γέφυρες, για γκολφ, για πολιτική και για γραβάτες. Κι ο μεγάλος έδειχνε πολύ ευχαριστημένος που είχε γνωρίσει ένα το ίδιο σαν κι αυτόν λογικό άνθρωπο.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ

Οι μεγάλοι αγαπούν τους αριθμούς.

Σαν τύχει να τους μιλήσετε για ένα καινούριο φίλο, εκείνοι δεν σε ρωτάνε ποτέ για κάτι το ουσιαστικό. Δεν σου λένε ποτέ: «Ποιος είναι ο τόνος της φωνής του; Ποια παιχνίδια του αρέσουν; Κάνει συλλογή με πεταλούδες;». Εκείνοι σας ρωτούν: «Πόσων χρονών είναι; Πόσα αδέλφια έχει; Ποιο είναι το βάρος του; Πόσα κερδίζει ο πατέρας του;»

Τότε μόνο πιστεύουν ότι τον ξέρουν. Αν πείτε σε κάποιο από τους μεγάλους: «Είδα ένα σπίτι με ροζ τούβλα, γεράνια στα παράθυρα και περιστέρια στη στέγη", ποτέ δεν θα τα καταφέρει να φανταστεί αυτό το σπίτι. Πρέπει να του πεις: «Είδα ένα σπίτι που αξίζει πάνω από εκατό χιλιάδες φράγκα». Τότε εκείνος θα φωνάξει; «Πόσο όμορφο είναι!»

Έτσι, αν τους πείτε: «Η απόδειξη ότι ο μικρός πρίγκιπας δεν ήταν φανταστικό πρόσωπο, είναι το ότι ήταν χαριτωμένος, πως γελούσε και πως ήθελε ένα αρνάκι. Όταν κανείς θέλει ένα αρνάκι, αυτό είναι απόδειξη ότι υπάρχει». Θ' ανασηκώσουν τους ώμους και θα σου φερθούν όπως συνηθίζουν να συμπεριφέρονται όταν έχουν να κάνουν με παιδιά!

Μα αν τους πείτε: «Ο πλανήτης απ' όπου ήρθε είναι ο αστεροειδής Β 612», τότε θα πειστούν και δεν θα σας ζαλίσουν με τις ερωτήσεις τους. Έτσι είναι αυτοί, δεν πρέπει να τους κρατάμε κακία. Τα παιδιά δεν πρέπει να είναι πολύ αυστηρά με τους μεγάλους, πρέπει να δείχνουν επιείκεια απέναντι τους.

Βέβαια, όμως, εμείς που καταλαβαίνουμε τη ζωή, κοροϊδεύουμε τα νούμερα! Θα προτιμούσα ν' αρχίσω την ιστορία όπως άρχιζαν παλιά τα παραμύθια. Θα προτιμούσα να πω:

«Μια φορά κι έναν καιρό ήταν ένας μικρός πρίγκιπας που κατοικούσε σ' ένα μικρό πλανήτη, μόλις πιο μεγάλο από τον ίδιο και που είχε ανάγκη από ένα φίλο...» Για κείνους που καταλαβαίνουν τη ζωή, η διατύπωση αυτή θα έδειχνε πολύ περισσότερο αληθινή.

Antoine de Saint-Exupéry, Ο μικρός πρίγκιπας, Ενδυμίων, 2007.

Peter Paul Rubens

     

Αυτοπροσωπογραφία (1623)

 

     Ο Peter Paul Rubens (28 Ιουνίου 1577 – 30 Μαΐου 1640) ήταν Φλαμανδός ζωγράφος. Θεωρείται ο σημαντικότερος ζωγράφος της παράδοσης του φλαμανδικού μπαρόκ. Οι έντονα φορτισμένες συνθέσεις του μαρτυρούν την πολυμάθειά του όσον αφορά την κλασική και τη χριστιανική ιστορία. Το μοναδικό και ιδιαιτέρως δημοφιλές μπαρόκ ύφος του δίνει έμφαση στην κίνηση, στο χρώμα και στον αισθησιασμό, που ακολούθησε το άμεσο, δραματικό καλλιτεχνικό στιλ που προωθήθηκε κατά την Αντιμεταρρύθμιση. Ο Rubens ειδικεύτηκε σε εικόνες για την Αγία Τράπεζα, σε πορτρέτα, τοπία και ιστορικούς πίνακες με μυθολογικά και αλληγορικά θέματα. 

Ecce homo (Ίδε ο άνθρωπος - 1612)

       Ο Rubens δεν ήταν μόνο δημιουργός ενός μεγάλου εργαστηρίου στην Αμβέρσα, αλλά ήταν και ουμανιστής της Αναγέννησης με κλασική παιδεία και διπλωμάτης, που χρίστηκε δυο φορές ιππότης. Επρόκειτο για έναν πολύ παραγωγικό ζωγράφο. Ο κατάλογος των έργων του περιλαμβάνει 1.403 έργα, χωρίς να υπολογίσουμε τα διάφορα αντίγραφα που έφτιαξε στο εργαστήριό του.

Τοπίο με τα ερείπια του Παλατίνου Λόφου στη Ρώμη (1615)

       Τα έργα που ανέλαβε ήταν κατά κανόνα "ιστορικοί πίνακες", που περιελάμβαναν θρησκευτικά και μυθολογικά θέματα, και σκηνές κυνηγιού. Ζωγράφισε πορτρέτα, κυρίως φίλων, και αυτοπροσωπογραφίες, και αργότερα αρκετά τοπία. Οι πίνακές του είναι ιδιαιτέρως δυνατοί και χωρίς πολλές λεπτομέρειες. Είναι ιδιαιτέρως γνωστά τα γυμνά διαφόρων βιβλικών και μυθολογικών γυναικών. Ζωγραφισμένα σύμφωνα με την μπαρόκ παράδοση της απεικόνισης των γυναικών ως πλάσματα με πλαδαρό σώμα, παθητικά και έντονα σεξουαλικά, τα γυμνά του δίνουν έμφαση στη γονιμότητα, την επιθυμία, τη φυσική ομορφιά, τον πειρασμό και την αγνότητα. Η απεικόνιση των αντρών είναι εξίσου στιλιζαρισμένη, γεμάτη νοήματα, και εντελώς το αντίθετο από τις γυναίκες. Τα αντρικά γυμνά του αντιπροσωπεύουν έντονα αθλητικούς μυθικούς ή βιβλικούς άντρες. Τα αντρικά αρχέτυπα που απαντούμε στον Rubens περιλαμβάνουν τον ήρωα, τον πατέρα, το σύζυγο, τον ηγέτη της πόλης, το βασιλιά κ.ά. 

Nymphs filling the horn of plenty (1615, σε συνεργασία με τον Jan Brueghel the Elder)

        Σἠμερα τα έργα του Rubens εκτίθενται σε πολλά διάσημα μουσεία ανά τον κόσμο, όπως το Μουσείο ντελ Πράδο στη Μαδρίτη, το Λούβρο στο Παρίσι, το Ουφίτσι στη Φλωρεντία, το Ρέικσμουζέουμ στο Άμστερνταμ και αλλού. 

Το μυθιστόρημα της ημέρας: George Orwell, 1984 (απόσπασμα)

     

Ανατύπωση του 21ου αι. από τις εκδόσεις Penguin με ένα εσκεμμένα λογοκριμένο εξώφυλλο (Πηγή: Wikipedia)

     
        [...]
       "Πώς πάει το Λεξικό;" είπε ο Γούινστον, υψώνοντας τη φωνή του για ν' ακουστεί. 

       "Αργεί", είπε ο Σάιμ. "Βρίσκομαι στα επίθετα. Είναι συναρπαστικό".

       Έλαμψε αμέσως μόλις έγινε λόγος για τη Νέα Ομιλία*. Έσπρωξε από μπροστά του τη γαβάθα, πήρε το ψωμί στο ένα ντελικάτο του χέρι και το τυρί στο άλλο, κι έσκυψε πάνω στο τραπέζι για να μπορεί να μιλάει χωρίς να φωνάζει.

       "Η Ενδέκατη Έκδοση είναι η οριστική" είπε. "Δίνουμε στη γλώσσα την τελική της μορφή, τη μορφή που θα έχει όταν κανείς δεν θα μιλάει άλλη γλώσσα. Όταν τελειώσουμε, άνθρωποι σαν και σένα θα πρέπει να τη μάθουν απ' αρχής. Πιστεύεις, θα έλεγα, ότι η κύρια δουλειά μας είναι να εφεύρουμε νέες λέξεις. Αλλά δεν συμβαίνει καθόλου κάτι τέτοιο! Καταστρέφουμε λέξεις - δεκάδες, εκατοντάδες λέξεις κάθε μέρα. Πετσοκόβουμε τη γλώσσα ως το κόκαλο. Η Ενδέκατη Έκδοση δεν θα περιέχει ούτε μια λέξη που να μπορεί να θεωρηθεί απαρχαιωμένη πριν από το 2050". 

       Δάγκωσε πεινασμένα το ψωμί του, κατάπιε δύο μπουκιές και συνέχισε να μιλάει με παθιασμένη σχολαστικότητα. Το αδύνατο σκούρο πρόσωπό του είχε ζωντανέψει, τα μάτια του είχαν χάσει την ειρωνική τους έκφραση και είχαν γίνει ονειροπόλα. 

       "Ωραίο πράγμα η καταστροφή των λέξεων. Βεβαίως, το μεγάλο κόψιμο γίνεται στα ρήματα και τα επίθετα, αλλά υπάρχουν επίσης και εκατοντάδες ουσιαστικά που μπορούμε να ξεφορτωθούμε. Δεν είναι μόνο τα συνώνυμα· υπάρχουν επίσης και τα αντίθετα. Στο κάτω κάτω, ποιος ο λόγος ύπαρξης μιας λέξης που απλώς είναι αντίθετη μιας άλλης; Μια λέξη εμπεριέχει από μόνη της την αντίθετή της. Πάρε, ας πούμε, τη λέξη "καλός". Τι χρειάζεται η λέξη "κακός"; "Μηκαλός" είναι το ίδιο και καλύτερο γιατί είναι ακριβώς το αντίθετο του "καλός", ενώ η άλλη λέξη δεν είναι. Αν πάλι θέλεις μια λέξη πιο δυνατή από το "καλός", τι νόημα έχει να υπάρχει ολόκληρη σειρά από αόριστες και άχρηστες λέξεις όπως "θαυμάσιος", "υπέροχος" και όλα τα υπόλοιπα; Η λέξη "δίσκαλος" καλύπτει πλήρως την έννοια ή "τρίσκαλος" αν θέλεις κάτι ακόμα πιο έντονο. Φυσικά, αυτούς τους τύπους τους χρησιμοποιούμε ήδη, αλλά στην τελική έκδοση της Νέας Ομιλίας δεν θα υπάρχει τίποτε άλλο. Στο τέλος όλη η θεωρία του καλού και του κακού θα καλύπτεται από έξι λέξεις μόνο, στην πραγματικότητα από μία και μόνη. Δεν βλέπεις τι ομορφιά υπάρχει σ' αυτά, Γουίνστον; Φυσικά", πρόσθεσε αμέσως μετά, "η αρχική ιδέα ήταν του Μεγάλου Αδελφού". 

       Στο όνομα του Μεγάλου Αδελφού ένα είδος βλακώδους ενδιαφέροντος φάνηκε στο πρόσωπο του Γουίνστον. Ωστόσο ο Σάιμ παρατήρησε αμέσως κάποια έλλειψη ενθουσιασμού. 

       "Δεν εκτιμάς αληθινά τη Νέα Ομιλία", είπε σχεδόν θλιμμένα. "Ακόμα και όταν τη γράφεις, εξακολουθείς να σκέφτεσαι στην Παλαιά Ομιλία. Διάβασα μερικά από τα άρθρα τα οποία γράφεις πού και πού στους Τάιμς. Είναι αρκετά καλά, αλλά είναι μεταφράσεις. Κατά βάθος, θα προτιμούσες να παραμείνεις πιστός στην Παλαιά Ομιλία, μ' όλη την αοριστολογία της και τις άχρηστες αποχρώσεις των εννοιών. Δεν συλλαμβάνεις την ομορφιά της καταστροφής των λέξεων. Το ξέρεις ότι η Νέα Ομιλία είναι η μόνη γλώσσα στον κόσμο που το λεξιλόγιό της λιγοστεύει κάθε χρόνο;"

       Ο Γουίνστον το ήξερε, φυσικά. Χαμογέλασε συγκαταβατικά, έτσι τουλάχιστον έλπιζε, μιας και δεν είχε εμπιστοσύνη στον εαυτό του για να μιλήσει. Ο Σάιμ δάγκωσε άλλη μια μπουκιά από το μαυριδερό ψωμί, μάσησε γρήγορα και εξακολούθησε: 

       "Δεν βλέπεις ότι ο όλος σκοπός της Νέας Ομιλίας είναι να στενέψει τα όρια της σκέψης; Στο τέλος θα κάνουμε κυριολεκτικά αδύνατο το έγκλημα της σκέψης, γιατί δεν θα υπάρχουν λέξεις για να το εκφράσει κανείς. Κάθε γενική έννοια που μπορεί ποτέ να χρειαστεί θα καλύπτεται με μια μόνο λέξη, το νόημα της οποίας θα είναι αυστηρά καθορισμένο και όλες οι παραπλήσιές της έννοιες θα έχουν εκλείψει και ξεχαστεί. Ήδη, στην Ενδέκατη Έκδοση, δεν απέχουμε πολύ απ' αυτό το σημείο. Αλλά η διαδικασία θα συνεχίζεται και πολύ αργότερα, όταν εσύ κι εγώ θα 'χουμε πεθάνει. Κάθε χρόνο ολοένα και λιγότερες λέξεις, και οι ορίζοντες της συνείδησης ολοένα και θα στενεύουν". [...]

* Η Νέα Ομιλία είναι η επίσημη γλώσσα της Ωκεανίας, της φανταστικής χώρας του μυθιστορήματος.

George Orwell, 1984 - Ο Μεγάλος Αδελφός, μετ. Νίνα Μπάρτη, Κάκτος, Αθήνα, 1999, σελ. 62-64

Τοίχος βιομηχανικού κτηρίου στο Ντονετσκ, Ουκρανία (Πηγή: Wikipedia)

Μάνος Χατζιδάκις (Ξάνθη, 23 Νοεμβρίου 1925 - Αθήνα, 15 Ιουνίου 1994): Σε πρώτο πρόσωπο

       

       Γεννήθηκα στις 23 του Οκτώβρη του 1925 στην Ξάνθη τη διατηρητέα κι όχι την άλλη τη φριχτή που χτίστηκε μεταγενέστερα από τους εσωτερικούς της ενδοχώρας μετανάστες. Η συνύπαρξη εκείνο τον καιρό ενός αντιτύπου της μπελ-επόκ, με αυθεντικούς τούρκικους μιναρέδες, έδιναν χρώμα και περιεχόμενο σε μια κοινωνία-πανσπερμία απ' όλες τις γωνιές της Ελλαδικής γης, που συμπτωματικά βρέθηκε να ζει σε ακριτική περιοχή και να χορεύει τσάρλεστον στις δημόσιες πλατείες.

       Σαν άνοιξα τα μάτια μου είδα με απορία πολύ κόσμο να περιμένει την εμφάνισή μου (το ίδιο συνέχισα κι αργότερα να απορώ σαν με περίμεναν κάπου καθυστερημένα να φανώ). Η μητέρα μου ήταν από την Αδριανούπολη, κόρη του Κωνσταντίνου Αρβανιτίδη, και ο πατέρας μου απ' την Μύρθιο της Ρεθύμνου, απ' την Κρήτη. Είμαι ένα γέννημα δύο ανθρώπων που καθώς γνωρίζω δεν συνεργάστηκαν ποτέ, εκτός απ’ την στιγμή που αποφάσισαν την κατασκευή μου. Γι' αυτό και περιέχω μέσα μου χιλιάδες αντιθέσεις κι όλες τις δυσκολίες του Θεού. Όμως η αστική μου συνείδηση, μαζί με τη θητεία μου την λεγόμενη «ευρωπαϊκή», φέραν ένα εντυπωσιακό αποτέλεσμα.
       Προσπάθησα όλον το καιρό που μέναμε στην Ξάνθη να γνωρίσω σε βάθος τους γονείς μου και να εξαφανίσω την αδελφή μου. Δεν τα κατάφερα και τα δύο. Έτσι μετακομίσαμε το ’32 στην Αθήνα όπου δεν στάθηκε δυνατόν να λησμονήσω την αποτυχία μου.   

      Άρχιζα να ζω και να εκπαιδεύομαι στην πρωτεύουσα ενώ παράλληλα σπούδαζα τον έρωτα και την ποιητική λειτουργία του καιρού μου. Έλαβα όμως την αττική παιδεία όταν στον τόπο μας υπήρχε και Αττική και Παιδεία. Μ' επηρεάσανε βαθιά ο Ερωτόκριτος, ο Στρατηγός Μακρυγιάννης, το Εργοστάσιο του Φιξ, ο Χαράλαμπος του «Βυζαντίου», το υγρό κλίμα της Θεσσαλονίκης και τα άγνωστα πρόσωπα που γνώριζα τυχαία και παρέμειναν άγνωστα σ' όλα τα χρόνια τα κατοπινά. Στην κατοχική περίοδο συνειδητοποίησα πόσο άχρηστα ήτανε τα μαθήματα της Μουσικής, μια και μ' απομάκρυναν ύπουλα απ' τους αρχικούς μου στόχους που ήταν να επικοινωνήσω, να διοχετευθώ και να εξαφανιστώ, γι' αυτό και τα σταμάτησα ευθύς μετά την Κατοχή. Έτσι δεν σπούδασα σε Ωδείο και συνεπώς εγλύτωσα απ' το να μοιάζω με τα μέλη του Πανελληνίου Μουσικού Συλλόγου. Έγραψα ποιήματα και πολλά τραγούδια, και ασκήθηκα ιδιαίτερα στο να επιβάλλω τις απόψεις μου με δημοκρατικές διαδικασίες, πράγμα που άλλωστε με ωφέλησε τα μέγιστα σαν έγινα υπάλληλος τα τελευταία χρόνια. Απέφυγα μετά περίσσιας βδελυγμίας ό,τι τραυμάτιζε το ερωτικό μου αίσθημα και την προσωπική μου ευαισθησία.

       Ταξίδεψα πολύ και αυτό με βοήθησε ν' αντιληφθώ πώς η βλακεία δεν ήταν αποκλειστικόν του τόπου μας προϊόν, όπως περήφανα ισχυρίζονται κι αποδεικνύουν συνεχώς οι έλληνες σωβινιστές και της εθνικοφροσύνης οι εραστές. Παράλληλα ανακάλυψα ότι τα πρόσωπα που μ' ενδιαφέρανε έπρεπε να ομιλούν απαραιτήτως ελληνικά, γιατί σε ξένη γλώσσα η επικοινωνία γινότανε οδυνηρή και εξαφάνιζε το μισό μου πρόσωπο.  
          Το '66 βρέθηκα στην Αμερική. Έμεινα κι έζησα εκεί κάπου έξι χρόνια, τα χρόνια της δικτατορίας, για λόγους καθαρά εφοριακούς - ανεκαλύφθη πως χρωστούσα τρεισήμισι περίπου εκατομμύρια στο δημόσιο. Όταν εξόφλησα το χρέος μου επέστρεψα περίπου το '72 και ίδρυσα ένα καφενείο που το ονομάσαμε «Πολύτροπον», ίσαμε τη μεταπολίτευση του '74, όπου και τόκλεισα γιατί άρχιζε η εποχή των γηπέδων και των μεγάλων λαϊκών εκτονώσεων. Κράτησα την ψυχραιμία μου και δεν εχόρεψα εθνικούς και αντιστασιακούς χορούς στα γυμναστήρια και στα γεμάτα από νέους γήπεδα. Κλείνοντας το Πολύτροπο είχα ένα παθητικό πάλι της τάξεως περίπου των τρεισήμισι εκατομμυρίων - μοιραίος αριθμός, φαίνεται, για την προσωπική μου ζωή.

         Από το '75 αρχίζει μια διάσημη εποχή μου που θα την λέγαμε, για να την ξεχωρίσουμε, υπαλληλική, που μ' έκανε ιδιαίτερα γνωστό σ' ένα μεγάλο και απληροφόρητο κοινό, βεβαίως ελληνικό, σαν άσπονδο εχθρό της ελληνικής μουσικής, των ελλήνων μουσικών και της εξίσου ελληνικής κουλτούρας. Μέσα σ' αυτή την περίοδο και ύστερα από ένα ανεπιτυχές έμφραγμα στην καρδιά, προσπάθησα πάλι, ανεπιτυχώς είναι αλήθεια, να πραγματοποιήσω τις ακριβές καφενειακές μου ιδέες πότε στην ΕΡΤ και πότε στο Υπουργείο Πολιτισμού, εννοώντας να επιβάλω τις απόψεις μου με δημοκρατικές διαδικασίες. Και οι δύο όμως τούτοι οργανισμοί σαθροί και διαβρωμένοι από τη γέννησή τους κατάφεραν να αντισταθούν επιτυχώς και, καθώς λεν, να με νικήσουν «κατά κράτος». Παρ΄ όλα αυτά, μέσα σε τούτον τον καιρό γεννήθηκε το Τρίτο κι επιβλήθηκε στη χώρα.

 

Και τώρα καταστάλαγμα του βίου μου μέχρι στιγμής είναι:

Α δ ι α φ ο ρ ώ  για την δόξα. Με φυλακίζει μες στα πλαίσια που καθορίζει εκείνη κι όχι εγώ.

Π ι σ τ ε ύ ω  στο τραγούδι που μας αποκαλύπτει και μας εκφράζει εκ βαθέων, κι όχι σ' αυτό που κολακεύει τις επιπόλαιες και βιαίως αποκτηθείσες συνήθειές μας.

Π ε ρ ι φ ρ ο ν ώ  αυτούς που δεν στοχεύουν στην αναθεώρηση και στην πνευματική νεότητα, τους εύκολα «επώνυμους» πολιτικούς και καλλιτέχνες, τους εφησυχασμένους συνομήλικους, την σκοτεινή και ύποπτη δημοσιογραφία καθώς και την κάθε λογής χυδαιότητα.

Έτσι κατάφερα να ολοκληρώσω την τραυματισμένη από την παιδική μου ηλικία προσωπικότητα, καταλήγοντας να πουλώ «λαχεία στον ουρανό» και προκαλώντας τον σεβασμό των νεωτέρων μου μια και παρέμεινα ένας γνήσιος Έλληνας και Μεγάλος Ερωτικός.

(Νοέμβριος 1980 - Μάρτιος 1981)

Ποιήματα για τη σφαγή του Διστόμου

   

Η φωτογραφία της Μαρίας Παντίσκα από το Δίστομο τραβήχτηκε την 1η Νοέμβρη του 1944 από τον Dmitri Kessel και δημοσιεύτηκε στο αμερικανικό περιοδικό Life στις 27 του ίδιου μήνα, με τίτλο: "τι έκαναν οι Γερμανοί στην Ελλάδα". 

 

      
         Στις 10 Ιουνίου 1944 γράφτηκε μία από τις μελανότερες σελίδες στην ελληνική αλλά και την παγκόσμια ιστορία. Ήταν η ημέρα που οι Γερμανοί προέβησαν στη σφαγή του άμαχου πληθυσμού του Διστόμου, στη Βοιωτία. Με πρόσχημα την αντεκδίκηση για τη δολοφονία Γερμανών, ο 2ος λόχος του 8ου Συντάγματος της 4ης Αστυνομικής Τεθωρακισμένης Μεραρχίας Γρεναδιέρων των Ες Ες έδωσε διαταγή για τη σφαγή εκατοντάδων αμάχων του χωριού. Γυναίκες και ηλικιωμένοι, παιδιά, ακόμα και βρέφη λίγων ημερών, οποιοιδήποτε είχαν την ατυχία να βρεθούν μπροστά στους Γερμανούς βασανίστηκαν, βιάστηκαν, εκτελέστηκαν. Οι  κατακτητές δεν σεβάστηκαν κανέναν και τίποτα. Τη νύχτα, όταν τελείωσαν οι σφαγές και οι Γερμανοί έπρεπε να επιστρέψουν στη βάση τους, έκαψαν το Δίστομο. Πάνω από διακόσιοι άνθρωποι βρήκαν το θάνατο εκείνο το εφιαλτικό βράδυ. 

Γερμανοί στρατιώτες με φόντο το κατεστραμμένο Δίστομο

       Το ιστορικό αυτό γεγονός ενέπνευσε αρκετούς ποιητές, οι οποίοι, μέσω της τέχνης τους, προσπάθησαν να αποτίσουν φόρο τιμής στους νεκρούς του Διστόμου. Για παράδειγμα, ο Νικηφόρος Βρεττάκος αφιέρωσε το ποίημά του "Επιμνημόσυνη γονυκλισία" στους εκτελεσμένους του Διστόμου, τους οποίους δεν έχει ξεχάσει κανένας. Ωστόσο, θεωρεί πως κανένα ποίημα και κανένα τραγούδι δεν θα καταφέρει να χωρέσει τις μορφές των θυσιασμένων Ελλήνων του μαρτυρικού χωριού: 

Νικηφόρου Βρεττάκου, «Επιμνημόσυνη γονυκλισία»

Στους εκτελεσμένους του Διστόμου

Δεν σας ξεχάσαμε.
Είναι η καρδιά μας ένα ευρύ πεδίο αναστάσεως.
Δεν σας αφήσαμε άνιφτους κι άντυτους,
όλο αίματα, τρύπες και χώματα.

Μάρτυς ο ήλιος μας δεν σας ξεχάσαμε!
Η καρδιά μας μεγάλωσε, απόχτησε ουρανό
με σελήνη κι αστέρια δικά της, λαμπρά,
για τους ήρωες, τους μάρτυρες, τους αγίους της.
Σκηνώσατε μέσα της κι υπάρχει απ' όταν
χάσατε εδώ τα παιδιά και τα σπίτια σας.
Υπάρχετε μέσα κι έξω από μας, στα δέντρα
που φυτέψατε και ψήλωσαν, άνθισαν, κάρπισαν
μόνα τους, δίχως εσάς. Δεν σας ξεχάσαμε!...

Κι αν δεν σας κάναμε αιώνιο τραγούδι
δεν φταίμε εμείς. Σε τούτο τον τόπο είναι πολλά αυτά που το ύψος τους
φαίνεται δύσκολα. Περιβλημένες από ένα
πλατύγυρο φως καμωμένο από διάφανο αίμα
οι μορφές σας, στέκουν πάνω απ' την ποίηση.
Δε χωράνε στη μουσική. Ούτε φθόγγοι ούτε λέξεις
δεν φτάνουν να φτιάξουμε, ωραίο-ωραίο, καθώς
θα της ταίριαζε, ένα ένδυμα στη θυσία σας.
Αν μπορείτε ν' ακούσετε τη σιωπή μας, ακούστε τη
αδελφοί. Συγχωρέστε μας. Δεν σας ξεχάσαμε!

         Με ένα λιτό επίγραμμα που θυμίζει τα αντίστοιχα των αρχαίων Ελλήνων για τους πεσόντες στους πολέμους θέλησε να τιμήσει τους νεκρούς ο Γιάννης Ρίτσος. Με το ποίημα αυτό προτρέπει τους διαβάτες να σεβαστούν το χώμα που πατάνε, γιατί εκεί κείτονται τα ένδοξα θύματα του σκληρού πολέμου:

 

       
           Αλλά και ο Νίκος Καββαδίας κάνει ρητή αναφορά στις "κοπέλες του Διστόμου" στο ποίημά του "Federico Garcia Lorca" . Παρόλο που το ποίημα έχει ως θέμα του τη δολοφονία του Lorca "υπό των φασιστών", όπως έγραψε ο Νίκος Εγγονόπουλος ("ΝΕΑ ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΘΑΝΑΤΟΥ ΤΟΥ ΙΣΠΑΝΟΥ ΠΟΙΗΤΟΥ ΦΕΝΤΕΡΙΚΟ ΓΚΑΡΘΙΑ ΛΟΡΚΑ ΣΤΙΣ 19 ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ ΤΟΥ 1936 ΜΕΣΑ ΣΤΟ ΧΑΝΤΑΚΙ ΤΟΥ ΚΑΜΙΝΟ ΝΤΕ ΛΑ ΦΟΥΕΝΤΕ"), ο Καββαδίας βρίσκει την ευκαιρία να μιλήσει για την τραγική μοίρα των θυμάτων του ναζιστικού ολοκληρωτισμού (βλ. σχετικά: Ελένη Τσιντώνη, Νίκος Καββαδίας – Federico García Lorca. Δύο εθνικές ταυτότητες συναντώνται). Το ποίημα μελοποιήθηκε από τον Θάνο Μικρούτσικο και τραγουδήθηκε πρώτη φορά από τον Γιάννη Κούτρα. 

Σημείωση: Μπορείτε να διαβάσετε περισσότερα λογοτεχνικά, αλλά και ιστορικά κείμενα - μαρτυρίες επιζώντων από τη σφαγή του Διστόμου στη συλλογική έκδοση: Δίστομο 10 Ιουνίου 1944: Το ολοκαύτωμα.

Το τραγούδι της ημέρας: Astrud Gilberto, João Gilberto and Stan Getz - The Girl from Ipanema