Ποιήματα για τη σφαγή του Διστόμου

   

Η φωτογραφία της Μαρίας Παντίσκα από το Δίστομο τραβήχτηκε την 1η Νοέμβρη του 1944 από τον Dmitri Kessel και δημοσιεύτηκε στο αμερικανικό περιοδικό Life στις 27 του ίδιου μήνα, με τίτλο: "τι έκαναν οι Γερμανοί στην Ελλάδα". 

 

      
         Στις 10 Ιουνίου 1944 γράφτηκε μία από τις μελανότερες σελίδες στην ελληνική αλλά και την παγκόσμια ιστορία. Ήταν η ημέρα που οι Γερμανοί προέβησαν στη σφαγή του άμαχου πληθυσμού του Διστόμου, στη Βοιωτία. Με πρόσχημα την αντεκδίκηση για τη δολοφονία Γερμανών, ο 2ος λόχος του 8ου Συντάγματος της 4ης Αστυνομικής Τεθωρακισμένης Μεραρχίας Γρεναδιέρων των Ες Ες έδωσε διαταγή για τη σφαγή εκατοντάδων αμάχων του χωριού. Γυναίκες και ηλικιωμένοι, παιδιά, ακόμα και βρέφη λίγων ημερών, οποιοιδήποτε είχαν την ατυχία να βρεθούν μπροστά στους Γερμανούς βασανίστηκαν, βιάστηκαν, εκτελέστηκαν. Οι  κατακτητές δεν σεβάστηκαν κανέναν και τίποτα. Τη νύχτα, όταν τελείωσαν οι σφαγές και οι Γερμανοί έπρεπε να επιστρέψουν στη βάση τους, έκαψαν το Δίστομο. Πάνω από διακόσιοι άνθρωποι βρήκαν το θάνατο εκείνο το εφιαλτικό βράδυ. 

Γερμανοί στρατιώτες με φόντο το κατεστραμμένο Δίστομο

       Το ιστορικό αυτό γεγονός ενέπνευσε αρκετούς ποιητές, οι οποίοι, μέσω της τέχνης τους, προσπάθησαν να αποτίσουν φόρο τιμής στους νεκρούς του Διστόμου. Για παράδειγμα, ο Νικηφόρος Βρεττάκος αφιέρωσε το ποίημά του "Επιμνημόσυνη γονυκλισία" στους εκτελεσμένους του Διστόμου, τους οποίους δεν έχει ξεχάσει κανένας. Ωστόσο, θεωρεί πως κανένα ποίημα και κανένα τραγούδι δεν θα καταφέρει να χωρέσει τις μορφές των θυσιασμένων Ελλήνων του μαρτυρικού χωριού: 

Νικηφόρου Βρεττάκου, «Επιμνημόσυνη γονυκλισία»

Στους εκτελεσμένους του Διστόμου

Δεν σας ξεχάσαμε.
Είναι η καρδιά μας ένα ευρύ πεδίο αναστάσεως.
Δεν σας αφήσαμε άνιφτους κι άντυτους,
όλο αίματα, τρύπες και χώματα.

Μάρτυς ο ήλιος μας δεν σας ξεχάσαμε!
Η καρδιά μας μεγάλωσε, απόχτησε ουρανό
με σελήνη κι αστέρια δικά της, λαμπρά,
για τους ήρωες, τους μάρτυρες, τους αγίους της.
Σκηνώσατε μέσα της κι υπάρχει απ' όταν
χάσατε εδώ τα παιδιά και τα σπίτια σας.
Υπάρχετε μέσα κι έξω από μας, στα δέντρα
που φυτέψατε και ψήλωσαν, άνθισαν, κάρπισαν
μόνα τους, δίχως εσάς. Δεν σας ξεχάσαμε!...

Κι αν δεν σας κάναμε αιώνιο τραγούδι
δεν φταίμε εμείς. Σε τούτο τον τόπο είναι πολλά αυτά που το ύψος τους
φαίνεται δύσκολα. Περιβλημένες από ένα
πλατύγυρο φως καμωμένο από διάφανο αίμα
οι μορφές σας, στέκουν πάνω απ' την ποίηση.
Δε χωράνε στη μουσική. Ούτε φθόγγοι ούτε λέξεις
δεν φτάνουν να φτιάξουμε, ωραίο-ωραίο, καθώς
θα της ταίριαζε, ένα ένδυμα στη θυσία σας.
Αν μπορείτε ν' ακούσετε τη σιωπή μας, ακούστε τη
αδελφοί. Συγχωρέστε μας. Δεν σας ξεχάσαμε!

         Με ένα λιτό επίγραμμα που θυμίζει τα αντίστοιχα των αρχαίων Ελλήνων για τους πεσόντες στους πολέμους θέλησε να τιμήσει τους νεκρούς ο Γιάννης Ρίτσος. Με το ποίημα αυτό προτρέπει τους διαβάτες να σεβαστούν το χώμα που πατάνε, γιατί εκεί κείτονται τα ένδοξα θύματα του σκληρού πολέμου:

 

       
           Αλλά και ο Νίκος Καββαδίας κάνει ρητή αναφορά στις "κοπέλες του Διστόμου" στο ποίημά του "Federico Garcia Lorca" . Παρόλο που το ποίημα έχει ως θέμα του τη δολοφονία του Lorca "υπό των φασιστών", όπως έγραψε ο Νίκος Εγγονόπουλος ("ΝΕΑ ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΘΑΝΑΤΟΥ ΤΟΥ ΙΣΠΑΝΟΥ ΠΟΙΗΤΟΥ ΦΕΝΤΕΡΙΚΟ ΓΚΑΡΘΙΑ ΛΟΡΚΑ ΣΤΙΣ 19 ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ ΤΟΥ 1936 ΜΕΣΑ ΣΤΟ ΧΑΝΤΑΚΙ ΤΟΥ ΚΑΜΙΝΟ ΝΤΕ ΛΑ ΦΟΥΕΝΤΕ"), ο Καββαδίας βρίσκει την ευκαιρία να μιλήσει για την τραγική μοίρα των θυμάτων του ναζιστικού ολοκληρωτισμού (βλ. σχετικά: Ελένη Τσιντώνη, Νίκος Καββαδίας – Federico García Lorca. Δύο εθνικές ταυτότητες συναντώνται). Το ποίημα μελοποιήθηκε από τον Θάνο Μικρούτσικο και τραγουδήθηκε πρώτη φορά από τον Γιάννη Κούτρα. 

Σημείωση: Μπορείτε να διαβάσετε περισσότερα λογοτεχνικά, αλλά και ιστορικά κείμενα - μαρτυρίες επιζώντων από τη σφαγή του Διστόμου στη συλλογική έκδοση: Δίστομο 10 Ιουνίου 1944: Το ολοκαύτωμα.