Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης στο δημοτικό τραγούδι και τη λόγια ποίηση

Η πολιορκία της Κωνσταντινουπόλης
(Σκέψις Μακρυγιάννη, πίνακας Π. Ζωγράφου, 1836).

       Το πέσιμο της Πόλης ήταν μια εθνική συμφορά· η χιλιόχρονη ελληνική μεσαιωνική αυτοκρατορία δεν υπήρχε πια, και ο Ελληνισμός έμενε χωρίς συγκρότηση κρατική και χωρίς πολιτική ηγεσία. Ο λαός θρήνησε τη συμφορά με το δικό του μέσο, με το δημοτικό τραγούδι, που είχε πάρει κιόλας την πλήρη του έκφραση. Πανελλήνιο είναι το τραγούδι "της Αγια - Σοφιάς", που τελειώνει με την παρηγοριά "Πάλι με χρόνια με καιρούς...". 

Σημαίνει ὁ Θεός, σημαίνει ἡ γῆς, σημαίνουν τὰ ἐπουράνια,
σημαίνει κι ἡ Ἁγιά-Σοφιά, τὸ μέγα μοναστήρι,
μὲ τετρακόσια σήμαντρα κι ἑξήντα δυὸ καμπάνες,
κάθε καμπάνα καὶ παπᾶς, κάθε παπᾶς καὶ διάκος.
Ψάλλει ζερβὰ ὁ βασιλιάς, δεξιὰ ὁ πατριάρχης,
κι ἀπ᾿ τὴν πολλὴ τὴν ψαλμουδιὰ ἐσειόντανε οἱ κολόνες.
Νὰ μποῦνε στὸ χερουβικὸ καὶ νά ῾βγει ὁ βασιλέας,
φωνὴ τοὺς ἦρθε ἐξ οὐρανοῦ κι ἀπ᾿ ἀρχαγγέλου στόμα:
«Πάψετε τὸ χερουβικὸ κι ἂς χαμηλώσουν τ᾿ Ἅγια,
παπάδες πᾶρτε τὰ ἱερὰ καὶ σεῖς κεριὰ σβηστῆτε,
γιατί ῾ναι θέλημα Θεοῦ ἡ Πόλη νὰ τουρκέψει.
Μόν᾿ στεῖλτε λόγο στὴ Φραγκιά, νὰ ῾ρθοῦν τρία καράβια,
τό ῾να νὰ πάρει τὸ σταυρὸ καὶ τ᾿ ἄλλο τὸ βαγγέλιο,
τὸ τρίτο τὸ καλύτερο, τὴν ἅγια Τράπεζά μας,
μὴ μᾶς τὴν πάρουν τὰ σκυλιὰ καὶ μᾶς τὴ μαγαρίσουν».
Ἡ Δέσποινα ταράχτηκε καὶ δάκρυσαν οἱ εἰκόνες.
«Σώπασε κυρὰ Δέσποινα, καὶ μὴ πολυδακρύζῃς,
πάλι μὲ χρόνους, μὲ καιρούς, πάλι δικά μας θά ῾ναι».

Το τουρκικό πυροβολικό μπροστά στην Κωνσταντινούπολη. Μικρογραφία χειρογράφου (Κωνσταντινούπολη, βιβλιοθήκη Τοπκαπί).

       Δίπλα στο λαό λογιότεροι στιχουργοί γράφουν "Θρήνους" σε στίχους πολύ μετριότερους. Ξεχωρίζει το "Ανακάλημα της Κωνσταντινούπολης", ίσως γιατί βρίσκεται πιο κοντά στην αίσθηση του λαϊκού στίχου. 

Θρήνος, κλαυμός και οδυρμός και στεναγμός και λύπη,
θλίψις απαραμύθητος έπεσεν τοις Ρωμαίοις.
Εχάσασιν το σπίτιν τους, την Πόλην την αγία,
το θάρρος και το καύχημα και την απαντοχήν τους.
Τις το ’πεν; Τις το μήνυσε; Πότέ ’λθεν το μαντάτο; (5)
Καράβιν εκατέβαινε στα μέρη της Τενέδου
και κάτεργον το υπάντησε, στέκει και αναρωτά το:
«Καράβιν, πόθεν έρκεσαι και πόθεν κατεβαίνεις;
«Έρκομαι ακ τ’ ανάθεμα κ’ εκ το βαρύν το σκότος,
ακ την αστραποχάλαζην, ακ την ανεμοζάλην· (10)
απέ την Πόλην ερχομαι την αστραποκαμένην.
Εγώ γομάριν δε βαστώ, αμμέ μαντάτα φέρνω
κακά δια τους χριστιανούς, πικρά και δολωμένα.
Οι Τούρκοι ότε ήρθασιν, επήρασιν την Πόλην,
απώλεσαν τους χριστιανούς εκεί και πανταχόθεν.» (15)
«Στάσου, καράβι, να χαρής, πάλι να σε ρωτήσω:
Εκεί ’λαχε ο βασιλεύς, ο κύρης Κωνσταντίνος,
ο φρένιμος, ο δυνατός, ο περισσά ανδρειωμένος,
ο πράγος, ο καλόλογος, η φήμη των Ρωμαίων;»
«Εκεί ’λαχεν ο Δράγασης ο κακομοιρασμένος. (20)
Σαν είδεν τ’ άνομα σκυλιά κ’ εχάλασαν τους τοίχους
κ’ ετρέξασιν κ’ εμπήκασιν πεζοί και καβαλλάροι
κ’ εκόπταν τους χριστιανούς ως χόρτο στο λιβάδιν
βαριά-βαριά ’ναστέναξεν μετά κλαυθμού και είπε:
“Ελέησον! πράγμα το θωρούν τα δολερά μου μάτια!(25)
Πώς έχω μάτια και θωρώ! Πώς έχω φως και βλέπω!
Πώς έχω νούν και πορπατώ στον άτυχον τον κόσμον!
Θωρώ, οι Τούρκοι ’νέβησαν εις την αγίαν Πόλην
και τώρα αφανίζουσιν εμέν και τον λαόν μου”.
Εβίγλισεν ο ταπεινός δεξιά και αριστερά του· (30)
θωρεί, φεύγουν οι Κρητικοί, φεύγουν οι Γενουβήσοι·
φεύγουσιν οι Βενέτικοι κ’ εκείνος απομένει.
Ελάλησεν ο ταπεινός με τα καμένα χείλη:
“Εσείς, παιδιά μου, φεύγετε, πάτε να γλυτωθήτε·
κ’ εμέναν πού μ’ αφήνετε τον κακομοιρασμένο; (35)
Αφήνετέ με στά σκυλιά κ’ εις του θεριού το στόμα.
Κόψετε το κεφάλιν μου, χριστιανοί Ρωμαίοι·
επάρετέ το, Κρητικοί, βαστάτε το στην Κρήτην
να το ιδούν οι Κρητικοί να καρδιοπονέσουν,
να δείρουσι τα στήθη τους, να χύσουν μαύρα δάκρυα (40)
και να με μακαρίσουσιν ότι ούλους τους αγάπουν·
μηδέν με πιάσουν τα σκυλιά, μηδέν με κυριεύσουν·
(ότι ανελεήμονα των ασεβών τα σπλάχνα)
μηδέν με παν στον αμιρά, το σκύλον Μαχουμέτην,
με το θλιμμένον πρόσωπον, με τα θλιμμένα μάτια, (45)
με την τρεμούραν την πολλήν, με τα καμένα χείλη·
και θέση πόδαν άτακτο εις τον εμόν αυχένα·
(εις βασιλέως τράχηλον δεν πρέπει πους ανόμου)
μη με ρωτήσ’ ο άνομος, να πη:“πού ’ν’ ο Θεός σου;”,
να ρίση ο σκύλος τα σκυλιά να με κακολογήσουν, (50)
να παίξουσιν το στέμμα μου, να βρίσουν την τιμήν μου·
απήν με βασανίσουσιν και τυραννίσουσίν με,
να κόψουν το κεφάλιν μου, να μπήξουν εις κοντάριν,
να σκίσουν την καρδία μου, να φαν τα σωτικά μου,
να πιούν από το αίμα μου, να βάψουν τα σπατιά τους (55)
και να καυχούντ’ οι άνομοι εις την απώλειάν μου»
Ήλιε μου, ανάτειλε παντού, σ’ ούλον τον κόσμον φέγγε
κ’ έκτεινε τας ακτίνας σου σ’ όλην την οικουμένη
κ’ εις την Κωσταντινόπολην, την πρώην φουμισμένην
και τώρα την Τουρκόπολην, δεν πρέπει πιο να φέγγης. (60)
Αλλ’ ουδέ τας ακτίνας σου πρέπει εκεί να στέλλης
να βλέπουν τ’ άνομα σκυλιά τες ανομιές να κάμνουν,
ίνα ποίσου στάβλους εκκλησιές, να καίουν τας εκόνας,
να σχίζουν, να καταπατούν τα ’λόχρουσα βαγγέλια,
να καθυβρίζουν τους σταυρούς, να τους κατατσακίζουν, (65)
να παίρνουσιν τ’ ασήμια τους και τα μαργαριτάρια
και των αγίων τα λείψανα τα μοσχομυρισμένα
να καίουν, ν’ αφανίζουσιν, στην θάλασσα να ρίπτουν,
να παίρνουν τα λιθάρια των και την ευκόσμησίν των
και στ’ άγια δισκοπότηρα κούπες κρασί να πίνουν. (70)
Άρχοντες, αρκοντόπουλοι, αρχόντισσες μεγάλες,
ευγενικές και φρένιμες, ακριβαναθρεμμένες,
ανέγλυτες πανεύφεμες, ύπανδρες και χηράδες
και καλογριές ευγενικές, παρθένες, ηγουμένες
(Άνεμος δεν τους έδιδε, ήλιος ουκ έβλεπέν τες, (75)
εψάλλαν, ενεγνώθασι εις τ’ άγια μοναστήρια)
ηρπάγησαν ανηλεώς ως καταδικασμένες!
Πώς να τες πάρουν στην Τουρκιά, σκλάβες να πουληθούσιν
και να τες διασκορπίσουσιν Ανατολήν και Δύσην!
Γυμνές και ανυπόλυτες, δαρμένες, πεινασμένες, (80)
να βλέπουν βούδια, πρόβατα, άλογα και βουβάλια,
παπίτσες, χήνες και έτερα . . . . . . .
και το βραδύ να μένουσιν με τους μουσουλουμάνους
και να τες μαγαρίζουσιν, μπαστάρδια να γεννούσιν,
μουσουλουμάνοι να γενού και σκύλοι ματοπίνοι, (85)
να πολεμούν χριστιανούς και να τους αφανίζουν!
Μην το πομένης, ουρανέ, και γη, μην το βαστάξης·
ήλιε, σκότασε το φως, σελήνη μεν τους δώσης.
Είπω και τίποτε μικρόν αλληγορίας λόγον:
Ήλιον τάξε νοητόν τον Μέγαν Κωνσταντίνο· (90)
σελήνη επονόμασε την νέαν του την Πόλην.
Μη σου φανή παράξενο τούτον απού σου λέγω:
κόσμο μέγαν τον άνθρωπον Θεός επονομάζει,
ον έθετο εις τον μικρόν κόσμον, την πάσα κτίση.
Αυτός λοιπόν εκόσμησε ο Μέγας Κωνσταντίνος (95)
την Πόλην την εξάκουστην, ην βλέπεις και ακούεις,
καθώς την κλήσιν έλαβεν και την επωνυμίαν.
Ομοίως Ουστινιανός εκόσμησεν μεγάλως,
έκτισεν την Αγιάν Σοφιά, το θέαμαν το μέγα·
παραπλησίον γέγονε Σιών τής παναγίας. (100)
Εκείνοι ήσαν ήλιος κ’ η Πόλη ’ν’ η σελήνη.
(Χωρίς ηλίου πούποτε σελήνη ουδέν λάμπει.)
Εκείνοι γαρ οι βασιλείς, οι ευσεβείς, οι θείοι,
έλαμπον, εφωτίζασιν την παναγίαν Πόλην,
την Δύσην, την Ανατολήν, όλην την οικουμένην. (105)
Όταν εις νουν αθυμηθώ της Πόλεως τα κάλλη,
στενάζω και οδύρομαι και τύπτω εις το στήθος,
κλαίω και χύνω δάκρυα μεθ’ οιμωγής και μόχθου.
Ο κόσμος της Αγιάς Σοφιάς, τα πέπλα της τραπέζας
της παναγίας, της σεπτής, τα καθιερωμένα, (110)
τα σκεύη τα πανάγια και πού να καταντήσαν;
Άρα έβλεπεν ο άγγελος, ως ήτον τεταγμένος,
όστις και έταξεν ποτέ του πάλαι νεανίσκου;
Είπεν γαρ «ουκ εξέρχομαι έως ότου να έλθης»
Ο νεανίας έρχεται, ο άγγελος απήλθεν· (115)
ουχί εκείνος ο ποτέ παίδας των εκτητόρων,
αλλ’ άλλος παίδας έφθασε, πρόδρομος Αντιχρίστου,
και άγγελοι και άγιοι πλέον ου βοηθούσι.

Είσοδος των Τούρκων στην Κωνσταντινούπολη. Πίνακας του Μπ. Κόνσταντ, Μουσείο των Αυγουστίνων, Τουλούζη

         Ο λαός του Πόντου θρήνησε την πτώση της Κωνσταντινούπολης με το "Πάρθεν η Ρωμανία". Το τραγούδι τελειώνει, όπως και το "της Αγια - Σοφιάς", με την ελπίδα ότι η Κωνσταντινούπολη θα περάσει ξανά στα χέρια των Ελλήνων και ότι ο Ελληνισμός θα επιβιώσει και θα γνωρίσει ξανά μέρες δόξας.

Ἕναν πουλίν, καλὸν πουλὶν ἐβγαίν᾿ ἀπὸ τὴν Πόλιν,
οὐδὲ στ᾿ ἀμπέλια κόνεψεν οὐδὲ στὰ περιβόλιαν,
ἐπῆγεν καί-ν ἐκόνεψεν ἅ σου Ἠλί᾿ τὸν κάστρον.
Ἐσεῖξεν τ᾿ ἕναν τὸ φτερὸν σὸ αἷμα βουτεμένον,
ἐσεῖξεν τ᾿ ἄλλο τὸ φτερόν, χαρτὶν ἔχει γραμμένον,
Ἀτὸ κανεὶς κι ἀνέγνωσεν, οὐδ᾿ ὁ μητροπολίτης
ἕναν παιδίν, καλὸν παιδίν, ἔρχεται κι ἀναγνώθει.
Σίτ᾿ ἀναγνῶθ᾿ σίτε κλαίγει, σίτε κρούει τὴν καρδίαν.
«Ἀλὶ ἐμᾶς καὶ βάι ἐμᾶς, πάρθεν ἡ Ρωμανία!»
Μοιρολογοῦν τὰ ἐκκλησιάς, κλαῖγνε τὰ μοναστήρια
κι ὁ Γιάννες ὁ Χρυσόστομον κλαίει, δερνοκοπιέται,
-Μὴ κλαῖς, μὴ κλαῖς Ἅϊ-Γιάννε μου, καὶ δερνοκοπισκᾶσαι
-Ἡ Ρωμανία πέρασε, ἡ Ρωμανία ῾πάρθεν.
-Ἡ Ρωμανία κι ἂν πέρασεν, ἀνθεῖ καὶ φέρει κι ἄλλον.

Η Άλωση της Πόλης (Πίνακας
του λαϊκού ζωγράφου Θεόφιλου, 1930)

(Πηγές: Λίνος Πολίτης, Ποιητική Ανθολογία - Βιβλίο δεύτερο: Μετά την Άλωση (15ος και 16ος αιώνας), εκδόσεις Δωδώνη, Αθήνα, 1998, σελ. 9, Θρῆνοι τῆς Ἁλώσεως (29 Μαΐου 1453) - εκεί θα βρείτε και άλλα ποιήματα αφιερωμένα στην Άλωση της Κωνσταντινούπολης - και Ανακάλημα της Κωνσταντινόπολης)

Ο θησαυρός της... Ζωρζ Σαρή

      

      Η Ζωρζ Σαρή (πραγματικό όνομα Γεωργία Σαρηβαξεβάνη) γεννήθηκε στην Αθήνα στις 23 Μαΐου 1925. Ο πατέρας της, Σωκράτης, ήταν από το Αϊβαλί, καθηγητής γαλλικών, και η μητέρα της, Έμμα, ήταν Γαλλίδα από τη Σενεγάλη. Η Ζωρζ Σαρή έζησε στην Αθήνα, όπου τελείωσε το δημοτικό και το γυμνάσιο. Εκεί γνώρισε την Άλκη Ζέη, με την οποία παρέμειναν φίλες για όλη τους τη ζωή. Από μικρή η Ζωρζ ασχολήθηκε με το θέατρο. Εἰχε δάσκαλο τον Βασίλη Ρώτα και, κατά τη διάρκεια της Κατοχής, παρακολούθησε μαθήματα υποκριτικής με τον Δημήτρη Ροντήρη. 

       Στην Κατοχή η Ζωρζ συμμετείχε ενεργά στην Αντίσταση και στην ΕΠΟΝ. Το Δεκέμβρη του 1944 τραυματίστηκε στο χέρι και το πόδι και νοσηλεύτηκε στο νοσοκομείο "Αγία Όλγα". Τρία χρόνια αργότερα, έφυγε εξόριστη στο Παρίσι, όπου εργάστηκε σε διάφορες δουλειές και φοίτησε στη δραματική σχολή του Σαρλ Ντιλέν. Στο Παρίσι γνώρισε τον Αιγυπτιώτη Μαρσέλ Καρακώστα, με τον οποίο παντρεύτηκε και απέκτησε δυο παιδιά, τον Αλέξη και τη Μελίνα. 

       Το 1962 επέστρεψε στην Αθήνα και ασχολήθηκε με το θέατρο και τον κινηματογράφο, μέχρι το 1967, οπότε αποφάσισε, μαζί με άλλους ηθοποιούς, να κάνει παθητική αντίσταση στη δικτατορία και να μην ξαναπαίξει στο θέατρο. Τότε, στράφηκε στη συγγραφή μυθιστορημάτων. Το πρώτο της βιβλίο ήταν "Ο θησαυρός της Βαγίας" (1969).  Ακολούθησαν άλλα είκοσι περίπου μυθιστορήματα, παιδικά βιβλία, μία νουβέλα και θεατρικά έργα, ενώ μετέφρασε και αρκετά έργα, κυρίως Γάλλων συγγραφέων. 

       Τα βιβλία της Ζωρζ Σαρή στηρίζονται, κατά ένα πολύ μεγάλο μέρος, στα προσωπικά της βιώματα. Αρκετά από τα έργα της διαδραματίζονται σε σημαντικές περιόδους της ελληνικής ιστορίας (Κατοχή, Δεκεμβριανά, δικτατορία), φέρνοντας ίσως για πρώτη φορά τα παιδιά και τους εφήβους σε επαφή με ιστορικά και πολιτικά γεγονότα για τα οποία δεν είχε μιλήσει κανείς πιιο πριν. Παράλληλα, τα έργα της ασχολούνται με κοινωνικά θέματα και συχνά μιλούν για τις οικογενειακές σχέσεις, τη φιλία και τον έρωτα.  

       Πολλές γενιές παιδιών και εφήβων μεγάλωσαν με τα βιβλία της Ζωρζ Σαρή. Οι μικροί αναγνώστες (μεταξύ των οποίων και η γράφουσα) ταυτίστηκαν με τις ιστορίες της Ζωής, της Άννας και των υπόλοιπων ηρώων και ηρωίδων της συγγραφέως και παρακολούθησαν τα μεγάλα ιστορικά γεγονότα του εικοστού αιώνα μέσα από τη βιωματική και ανεπιτήδευτη γραφή της. Ταυτόχρονα, προβληματίστηκαν για διάφορα κοινωνικά ζητήματα, όπως η παιδική εργασία, η μετανάστευση, η φτώχεια, ο πόλεμος κλπ, ενώ αναζήτησαν απαντήσεις στους εφηβικούς προβληματισμούς τους. Έτσι, η Ζωρζ Σαρή παρέμεινε, μαζί με την αγαπημένη φίλη της, την Άλκη Ζέη, μια από τις αγαπημένες συγγραφείς παιδικών και νεανικών βιβλίων. 

       Περισσότερα για τη Ζωρζ Σαρή μπορείτε να διαβάσετε στο συλλογικό έργο "Όταν η Ζωρζ Σαρή", αλλά και σε διάφορα διαδικτυακά αφιερώματα (ενδεικτικά παραθέτουμε: "Ζωρζ Σαρή: σθένος και συναίσθημα", "Ζωρζ Σαρή: Η κορυφαία συγγραφέας της παιδικής και νεανικής λογοτεχνίας" και "Η Ζωρζ Σαρή της Βαγίας"). 

     

"Άνοιξέ με, διάβασέ με, δίχως κόλλα κόλλησέ με": Το πρώτο μου βιβλίο της Ζωρζ με μια ωραία προτροπή για όλα τα παιδιά

       Υ.Γ.: Το πρώτο βιβλίο της Ζωρζ Σαρή που διάβασα ήταν από την παιδική σειρά "Η κυρία Κλοκλό". Πρόκειται για αυτοτελείς ιστορίες μιας αξιαγάπητης γάτας, η οποία μπλέκει σε μικρές καθημερινές περιπέτειες, συνήθως λόγω του αυθορμητισμού και της επιπολαιότητάς της. Το ωραίο με αυτές τις ιστορίες είναι ότι είχαν... αυτοκόλλητα!! 

Παιδιά ελάτε να παίξουμε μαζί! Οι λέξεις είναι ζωγραφιές και ζωγραφιές οι λέξεις. Στο τέλος του βιβλίου, ανάκατες οι λέξεις - είναι αυτοκόλλητες. Βρες τις λέξεις που ταιριάζουν με τις ζωγραφιές, που βρίσκονται μέσα στην ιστορία της κυρίας Κλοκλό, με τα καμώματά της. Πάνω στα χείλη βάλε στόμα, πάνω στο τόπι βάλε μπάλα. Έτσι, θα φτιάξεις μόνος σου το δικό σου βιβλίο. Α, ξέχασα! Στην αρχή του βιβλίου, σ’ ένα αυτοκόλλητο φύλλο, μια πολύχρωμη εικόνα. Διάλεξε προσεκτικά τα διάφορα κομμάτια και κόλλησέ τα εκεί που ταιριάζουν, στην όμοια μαυρόασπρη εικόνα, στο τέλος του βιβλίου. Καλό διάβασμα και καλή διασκέδαση!
(ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΣΤΟ ΟΠΙΣΘΟΦΥΛΛΟ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ)

Περιττό να πω ότι είχα αποκτήσει όλα τα βιβλία της σειράς. Με διασκέδαζαν οι ιστορίες της αστείας γατούλας και χαιρόμουν τόσο πολύ που το βιβλίο μου είχε και αυτοκόλλητα. Ήταν ένας ωραίος τρόπος να καλλιεργήσεις σε ένα παιδί τη φιλαναγνωσία. 

       Λίγα χρόνια αργότερα, σε ένα παιδικό πάρτυ στο δημοτικό, μια συμμαθήτριά μου μού έφερε ως δώρο "Το ψέμα". (Τότε συνηθίζαμε να κάνουμε δώρα, μεταξύ άλλων, και λογοτεχνικά βιβλία στους φίλους μας, τώρα δεν ξέρω αν ακόμα υπάρχει αυτή η συνήθεια.) Ούτε θυμάμαι πόσες φορές το έχω διαβάσει. Ύστερα απέκτησα και τα περισσότερα από τα υπόλοιπα μυθιστορήματα της Ζωρζ· τα αγόραζα μόνη μου ή τα ζητούσα ως δώρο από τους γονείς μου. Τα διάβασα όλα αμέτρητες φορές, τα ήξερα σχεδόν απ' έξω, με είχε γοητεύσει η ιστορία της, ήθελα να μάθω κι άλλα για τη ζωή της. Κρυφά ευχόμουν να της μοιάσω, να γίνω κι εγώ συγγραφέας όταν μεγαλώσω (δεν έγινα). Δυο φορές είχε έρθει και στην πόλη μας να μιλήσει σε ένα βιβλιοπωλείο: την πρώτη φορά με την Αργυρώ Κοκορέλη (είχαν γράψει μαζί το "Μια αγάπη για δύο") και μία φορά με την Άλκη Ζέη και τη Μαρούλα Κλιάφα (έχω και τα αυτόγραφά τους, παρακαλώ!) Θυμάμαι που σήκωσα τρεμάμενη το χέρι μου για να της απευθύνω μια ερώτηση: αν τα έργα της βασίζονται σε πραγματικά γεγονότα. Μου απάντησε κι εγώ είχα χαρεί τόσο πολύ γι' αυτή τη σύντομη επικοινωνία μας. 

       Τα χρόνια πέρασαν. Διάβασα πολλά, πάρα πολλά βιβλία στη ζωή μου και νιώθω πως ποτέ δεν είναι αρκετά· πάντα έχω την αίσθηση πως τα βιβλία που με περιμένουν είναι αμέτρητα και δεν βρίσκω πλέον το χρόνο που είχα κάποτε γι'αυτό. Ξέρω όμως πως η Ζωρζ είναι ένας από τους λόγους που αγάπησα τη λογοτεχνία και γι' αυτό η σημερινή μου ανάρτηση ξέφυγε κάπως από την αντικειμενική, ουδέτερη παρουσίαση και απέκτησε έναν πιο βιωματικό χαρακτήρα. (Άλλωστε, πώς ν'αγαπήσεις τη λογοτεχνία, την τέχνη γενικότερα, αν δεν την βιώσεις;)

Λόγια μεγάλων ποιητών..., ή μήπως όχι;

         Όσοι σερφάρετε στο διαδίκτυο, σίγουρα θα έχετε συναντήσει διάφορα αποσπάσματα από λογοτεχνικά έργα μεγάλων συγγραφέων και ποιητών, Ελλήνων και ξένων. Θα τα έχετε διαβάσει σε ιστότοπους ποικίλων ενδιαφερόντων, στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ή σε μια απλή αναζήτηση στις φωτογραφίες της Google. Τα γεμάτα σοφία αποφθέγματα συχνά συνοδεύονται από μια φωτογραφία του ποιητή ή από μια εικόνα γεμάτη συμβολισμούς και κρυμμένα νοήματα. Τίποτα το ακαλαίσθητο ή το ενοχλητικό. Τότε, πού ακριβώς είναι το πρόβλημα;

       Το πρόβλημα είναι ότι συχνά οι στίχοι, τα αποφθέγματα και τα αποσπάσματα των λογοτεχνικών έργων αποδίδονται σε ανθρώπους που ΔΕΝ τα έχουν πει και ΔΕΝ τα έχουν γράψει. Και όχι μόνο αυτό. Η διάδοση των αποφθεγμάτων αυτών είναι ταχύτατη και ανεξέλεγκτη. Διαβάζω μερικούς ωραίους στίχους που συνοδεύονται από το όνομα του Λειβαδίτη (πολύ "πιασάρικος" στις σελίδες του Facebook), μου αρέσουν, ταυτίζομαι, ας το κοινοποιήσω μωρέ, τι ψυχή έχει μια κοινοποίηση. Το αν οι στίχοι αυτοί είναι όντως του Λειβαδίτη δεν με ενδιαφέρει. Αφού το βρήκα στο ίντερνετ και αφού το συναντώ σε τόσο πολλούς ιστότοπους, θα πει πως έτσι είναι. 

          Ας δούμε όμως μερικά ενδεικτικά παραδείγματα:

1) Γιάννης Ρίτσος

         Λοιπόν, τι έχουμε εδώ; Δυο παραγράφους που ΔΕΝ ανήκουν στον Γιάννη Ρίτσο και μία παράγραφο (την τελευταία) που προέρχεται από το ποίημά του "Η Σονάτα του Σεληνόφωτος". (Για την προέλευση του αποφθέγματος δείτε ενδεικτικά: https://www.thessalonikiartsandculture.gr/blog/ta-arthra-sas/na-matheis-n-agapas-ton-eafto-sou/#.V5cywriLTIX και http://fragilemag.gr/giannis-ritsos/ ). Για όποιον έχει διαβάσει κάτι για ή από τον Ρίτσο ξέρει πως ο ποιητής δεν θα έγραφε ποτέ κάτι τέτοιο. Δεν μπορεί ο άνθρωπος που πέρασε χρόνια ολόκληρα στην εξορία ή σε κατ' οίκον περιορισμό να μας προτρέπει απλώς να αγοράζουμε στον εαυτό μας όμορφα ρούχα και να τον τρέφουμε σωστά... Δεν μπορεί ο ποιητής που ταυτίστηκε με τους συλλογικούς αγώνες να ασχολείται τόσο πολύ με τον εαυτό. Η θεματολογία, ο λόγος, το λεξιλόγιο, το ύφος του συγκεκριμένου κειμένου δεν θυμίζει σε καμία περίπτωση τον Γιάννη Ρίτσο. Κι όμως, το συγκεκριμένο απόσπασμα (συχνά χωρίς την τελευταία παράγραφο που ανήκει στον ποιητή) διαδόθηκε ταχύτατα και μάλιστα ακόμα και σε ιστοτόπους εκπαιδευτικού ενδιαφέροντος. Μάλλον κάποιοι είναι αρκετά απρόσεκτοι... 

2) Μενέλαος Λουντέμης

        Μάλιστα... Ο συγγραφέας που μιλά για την αγάπη, την ελπίδα, την αλληλεγγύη και την ανθρωπιά μας προτείνει να φύγουμε από ανθρώπους που δεν αξίζουν, από ανθρώπους τοξικούς, από ανθρώπους που μας κουράζουν. Ωραίες συμβουλές, μόνο που δεν είναι του Λουντέμη. Η συγγραφέας του κειμένου εξηγεί μάλλον ενοχλημένη (δικαίως!) πώς προέκυψε όλη αυτή η παρανόηση (http://www.yposimeioseis.com/2014/07/blog-post_20.html). Όπως και στην περίπτωση του "Ρίτσου", υπεύθυνη για την απόδοση του κειμένου στον γνωστό συγγραφέα δεν είναι η δημιουργός, αλλά διάφοροι ιστότοποι που κοινοποιούν αδιακρίτως ό,τι βρουν μπροστά τους, χωρίς να αναζητούν την πραγματική πηγή του κειμένου. Μάλλον οι συντάκτες τους δεν είχαν διαβάσει το "Ένα παιδί μετράει τ' άστρα" όταν ήταν μικροί...

3) Κωνσταντίνος Π. Καβάφης

        Αυτόν τον στίχο του "Καβάφη" τον διάβασα σήμερα το πρωί. Δεν τον είχα ξαναδεί, για να πω την αλήθεια. Στο παρελθόν είχα διαβάσει και τα 154 αναγνωρισμένα ποιήματα του Καβάφη και δεν μου θύμιζε τίποτα. Και γενικώς, ο τρόπος γραφής δεν μοιάζει με το ιδιαίτερο γλωσσικό ιδίωμα του ποιητή. Αλλά σκέφτηκα, πού ξέρεις, μπορεί να ανήκει στα κρυμμένα ή τα αποκηρυγμένα του έργα. Ευτυχώς που το έργο του Αλεξανδρινού είναι συγκεντρωμένο στον διαδικτυακό ιστότοπο http://www.kavafis.gr/index.asp κι έτσι η αναζήτηση των κειμένων του ήταν εύκολη (άλλωστε, ο Καβάφης ήταν γενικά ολιγογράφος). Έψαξα σχεδόν όλο το corpus του έργου του (με εξαίρεση τα Ατελή, που δεν έχουν "ανέβει" στον ιστότοπο, και τα μη δημιουργικά πεζά, που τα άφησα για άλλη μέρα). Πουθενά ο περιβόητος στίχος. Και δεν ήταν μόνο αυτό. Έλειπε η γλώσσα του Καβάφη, "δημοτικιστική", όπως γράφει ο Λίνος Πολίτης στην Ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας, με στοιχεία της καθαρεύουσας και πολίτικους ιδιωματισμούς. Μέχρι στιγμής δεν βρήκα ποιος πραγματικά έγραψε τον παραπάνω στίχο...

        Και το πρόβλημα δεν σταματά εδώ. Αφορά και στους ξένους συγγραφείς. Το "Αργοπεθαίνει" ("Muera lentamente") αποδόθηκε στον Pablo Neruda, ενώ ανήκει στην Martha Medeiros από τη Βραζιλία (http://www.lifo.gr/team/u653/45116 και http://www.abc.es/20090111/cultura-literatura/muere-lentamente-falso-neruda-200901111836.html, για όποιον διαβάζει ισπανικά - είναι διεθνές το πρόβλημα, όπως καταλαβαίνετε). Το "Όταν ήρθαν να πάρουν..." αποδόθηκε στον Berthold Brecht, ενώ το έγραψε ο πάστορας Martin Niemoeller http://ellinikahoaxes.gr/2014/09/08/brecht/ και http://www.avgi.gr/article/10811/5361099/o-pastoras-to-tsitato-kai-oi-diastrebloseis-tou). Για να μην πω για τα ρητά που αποδίδονται στους αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους, στον Αϊνστάιν και σε άλλες μεγάλες φυσιογνωμίες του πνεύματος και των επιστημών. Και, όπως προανέφερα, το πρόβλημα δεν είναι αποκλειστικά ελληνικό. 

          Τι φταίει, όμως, για τη διάδοση τόσων ψευδών πληροφοριών; Και τι μπορούν να κάνουν οι εκπαιδευτικοί από την πλευρά τους; Οι μαθητές διδάσκονται κείμενα της νεοελληνικής λογοτεχνίας για πολλά χρόνια. Άραγε μένει τίποτα από τα μαθήματα για την ποίηση και την πεζογραφία; Μπορεί ένας ενήλικας να αναγνωρίσει ένα-δυο χαρακτηριστικά του ύφους των μεγάλων ποιητών ή οι γνώσεις που απέκτησε στο σχολείο διαγράφηκαν εντελώς από το μυαλό του μόλις έδωσε εξετάσεις στο μάθημα της λογοτεχνίας; Μπορεί ένας ενήλικας να λειτουργήσει κριτικά απέναντι στον τεράστιο όγκο πληροφοριών που του προσφέρει το διαδίκτυο ή κοινοποιεί ανεξέλεγκτα οτιδήποτε συναντήσει στις διαδικτυακές περιηγήσεις του; Μπορεί ένας εκπαιδευτικός να εμφυσήσει στους μαθητές του την αγάπη για τη λογοτεχνία ή καταθέτει τα όπλα μπροστά στην παντοδυναμία του ωκεανού που ονομάζεται διαδίκτυο; Γιατί το διαδίκτυο μοιάζει με ωκεανό. Είναι γεμάτο από όμορφα κοράλλια, ψάρια και θαλάσσια κήτη, αλλά και γεμάτο από βρωμιές και σκουπίδια. Γι' αυτό θέλει προσοχή στο τι αλιεύουμε από αυτό.
       Κλείνω με μια προτροπή: Πριν διαβάσουμε και/ή διαδώσουμε κάτι που βρήκαμε στο ίντερνετ, ας κάνουμε τον κόπο να το ψάξουμε λίγο... Έχουν κατακλυστεί οι οθόνες μας από αποφθέγματα που αποδίδονται σε ανθρώπους που δεν τα ξεστόμισαν ποτέ... Αν θέλουμε να μάθουμε τι έγραψαν στην πραγματικότητα, ας διαβάσουμε τα βιβλία τους... Το κέρδος θα είναι πολύ μεγαλύτερο...

Διεθνής Ημέρα Μουσείων

      

        Το Διεθνές Συμβούλιο Μουσείων (ICOM), στην προσπάθειά του να αναδείξει τον ρόλο των μουσείων στη σύγχρονη κοινωνία, καθιέρωσε από το 1977 τη 18η Μαΐου ως Διεθνή Ημέρα Μουσείων (International Museum Day). Το μήνυμα αυτής της επετείου είναι να γίνουν τα μουσεία φορείς πολιτισμικών ανταλλαγών "με σκοπό την ενίσχυση της μόρφωσης, την προώθηση της αμοιβαίας κατανόησης, την ειρήνη και τη συνεργασία μεταξύ των λαών".

       Κάθε χρόνο, παράλληλα με το γενικότερο μήνυμα του εορτασμού, διερευνάται σ' όλες τις χώρες-μέλη του ICOM, με ομιλίες, εκθέσεις, συναντήσεις και άλλες εκδηλώσεις, ένα ειδικό θέμα που συνδέεται με τα μουσεία και το ρόλο τους στη σύγχρονη κοινωνία.

       Με την ευκαιρία του εορτασμού, το Ελληνικό Τμήμα του ICOM διοργανώνει κατά τον μήνα Μάιο ποικίλες πολιτιστικές εκδηλώσεις σ' ολόκληρη την Ελλάδα. Επίσης τιμά κάθε χρόνο ένα ή περισσότερα ελληνικά μουσεία, όπου πραγματοποιείται η κεντρική εκδήλωση του εορτασμού.

ΔΙΕΘΝΗΣ ΗΜΕΡΑ ΜΟΥΣΕΙΩΝ 2018                                                         

       Η 18η Μαΐου είναι αφιερωμένη κάθε χρόνο σε ένα συγκεκριμένο θέμα που αφορά στα μουσεία και στην προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς. Το θέμα του φετινού εορτασμού είναι «Μουσεία και (δια)δίκτυα. Νέες προσεγγίσεις, νέο κοινό». 

       Επισκεφτείτε κι εσείς ένα μουσείο, λοιπόν, κι ανακαλύψτε μια νέα πτυχή του ανθρώπινου πολιτισμού!!  Θυμηθείτε: Τη 18η Μαΐου, η είσοδος σε όλα τα μουσεία είναι ελεύθερη!!

       (Πηγή: http://network.icom.museum/icom-greece/diethnis-imera-moyseion/diethnis-imera-moyseion/)

Johannes Brahms και Pyotr Ilyich Tchaikovsky: Δυο συνθέτες του ρομαντισμού

        Σαν σήμερα, το 1833 και το 1840 (γρηγοριανό ημερολόγιο), γεννήθηκαν ο Johannes Brahms και ο Pyotr Ilyich Tchaikovsky, δυο πασίγνωστοι συνθέτες που ανήκουν στο καλλιτεχνικό και πνευματικό κίνημα του ρομαντισμού. 
       Ο Brahms γεννήθηκε στο Αμβούργο από οικογένεια Λουθηρανών. Έζησε το μεγαλύτερο μέρος της επαγγελματικής του ζωής στη Βιέννη. Η φήμη του ως συνθέτη είναι τόσο μεγάλη, ώστε, μαζί με τον Johann Sebastian Bach και τον Ludwig van Beethoven απότελούν τα "3b" της μουσικής (σχόλιο του συνθέτη του 19ου αιώνα, Hans von Bülow). 

     Ο Brahms συνέθεσε για συμφωνική ορχήστρα, μουσικά σύνολα δωματίου, πιάνο, εκκλησιαστικό όργανο, φωνή και χωρωδία. Καθώς ήταν βιρτουόζος πιανίστας, ήταν ο ίδιος που παρουσίαζε για πρώτη φορά τα έργα του στο κοινό. Δούλεψε με πολύ σημαντικούς ερμηνευτές της εποχής του, μεταξύ των οποίων η πιανίστα Clara Schumann και ο βιολονίστας Joseph Joachim (με τον οποίο ήταν πολύ καλοί φίλοι). Καθώς ήταν ένας ασυμβίβαστος τελειομανής, κατέστρεψε κάποια από τα έργα του και άλλα τα άφησε ανέκδοτα.

      Ο Brahms θεωρείται, από τους συγχρόνους του αλλά και από μεταγενέστερους μελετητές, τόσο παραδοσιακός όσο και καινοτόμος. Η μουσική του έχει τις ρίζες της στις δομές και τις τεχνικές σύνθεσης των κλασικών δημιουργών. Ενώ οι σύγχρονοί του έβρισκαν τη μουσική του πολύ ακαδημαϊκή, η συνεισφορά του και η δεξιοτεχνία του αποτέλεσαν αντικείμενο θαυμασμού από συνθέτες τόσο διαφορετικούς όσο ο Arnold Schoenberg και ο Edward Elgar. Τα καλοδουλεμένα και προσεγμένα έργα του Brahms ήταν το σημείο εκκίνησης και η έμπνευση για μια γενιά συνθετών. Μέσα στις σχολαστικές δομές των έργων του, ωστσόσο, θα βρούμε βαθιά ρομαντικά μοτίβα. 

       O Tchaikovsky γεννήθηκε στο Βοτκίνσκ της Ρωσικής Αυτοκρατορίας. Ήταν ο πρώτος Ρώσος συνθέτης που η μουσική του άφησσε το στίγμα της διεθνώς, ενισχυμένη από τις εμφανίσεις του ως καλεσμένου συνθέτη στην Ευρώπη και την Αμερική. Τιμήθηκε το 1884 από τον Αυτοκράτορα Αλέξανδρο Γ' και του απονεμήθηκε σύνταξη εφ' όρου ζωής. 

       Οι δυτικότροπες σπουδές του τον οδήγησαν στο να συμφιλιώσει αυτά που είχε διδαχθεί με τις γηγενείς μουσικές πρακτικές στις οποίες είχε εκτεθεί από την παιδική του ηλικία. Από αυτή τη "συμφιλίωση" έπλασε ένα προσωπικό αλλά καταφανώς ρωσικό ύφος - ένα ιδιαίτερα δύσκολο εγχείρημα. Οι αρχές που κυριαρχούσαν στη μελωδία, την αρμονία και τυς υπόλοιπες θεμελιώσεις αρχές της ρωσικής μουσικής ήταν εντελώς αντίθετες με αυτές που κυριαρχούσαν στη δυτική μουσική, γεγονός που τον επηρέασε στις συνθέσεις του και προκάλεσε αντιπάθειες που πλήγωσαν την αυτοπεποίθηση του συνθέτη. 

       Ενώ η μουσική του παρέμεινε δημοφιλής στο κοινό, οι απόψεις των κριτικών διίστανται. Ορισμένοι Ρώσοι δεν ένιωσαν ότι εκπροσωπεί επαρκώς τις εθνικές μουσικές αξίες, ενώ άλλοι απέρριψαν τη μουσική του θεωρώντας ότι της λείπει η "υψηλή σκέψη" και χλεύασαν τα έργα του επειδή δεν ακολούθησαν πιστά τους κανόνες της δυτικής μουσικής. Ωστόσο, ο Tchaikovsky υπήρξε πρωτοπόρος με πολλούς τρόπους. Δημιούργησε ισχυρό αντίκτυπο όχι σε έργα όπως οι συμφωνίες, αλλά και στην προγραμματική μουσική. Και ήταν ο πρώτος Ρώσος συνθέτης που ασχολήθηκε με τη θέση της χώρας του στην ευρωπαϊκή μουσική κουλτούρα.  

Αρχαία ελληνική τραγωδία... στα ισπανικά

       Η αρχαία ελληνική τραγωδία δεν είναι ένα είδος που χάθηκε στο χρόνο. Oι δραματικές παραστάσεις επέζησαν και συνέχισαν να εξελίσσονται, εκφράζοντας κάθε φορά τη συγκεκριμένη πραγματικότητα μέσα στην οποία λειτουργούν. Η αδιάλειπτη παρέμβαση των μελετητών, οι οποίοι, από τον Aριστοτέλη έως τους Aλεξανδρινούς γραμματικούς, συγκέντρωσαν και ανέλυσαν τα κείμενα της τραγωδίας διασφάλισαν την επιβίωσή της, ενώ το είδος διαδόθηκε και στο λατινόφωνο κόσμο μέσα από τη μετάφραση και την προσαρμογή των θεμάτων της στα έργα των Ρωμαίων ποιητών.  

       Οι πολυάριθμες επεξεργασίες των θεμάτων της αρχαίας τραγωδίας που επιχειρήθηκαν ως σήμερα αποδεικνύουν τη δυναμικότητά τους. Πρόκειται για θέματα διαχρονικά, σχετικά με βασικά προβλήματα και συγκινήσεις του ανθρώπου. Σπουδαίοι στοχαστές έβρισκαν στις αρχαίες τραγωδίες αστείρευτη πηγή σκέψεων για τη μοίρα του ανθρώπου, τη φύση της τέχνης, τη σύγκρουση των αντιθέτων. Θεατρικές προσαρμογές ή μεταγραφές των τραγικών έργων σε νέα έργα ή όπερες έχουμε από το 16ο και 17ο αι., ενώ το 19ο και τον 20ό αι. αναβιώνει η τραγωδία σε συνδυασμό με τη φιλολογική έρευνα σε πανεπιστημιακούς κύκλους. Παραστάσεις κλασικών τραγωδιών δίνονται με επιτυχία στα σύγχρονα θέατρα από αξιόλογους σκηνοθέτες, όχι μόνο εντός, αλλά και εκτός Ελλάδας.

       Σε όλες τις περιπτώσεις η λογοτεχνική μορφή του τραγικού είδους έμεινε σε γενικές γραμμές ίδια, όπως ακριβώς και το πνεύμα που τη ζωντάνευε. Σήμερα, σε όλο σχεδόν τον κόσμο, παίζονται τα έργα του Aισχύλου, του Σοφοκλή και του Eυριπίδη. Eίκοσι πέντε αιώνες μετά, αξιόλογοι δημιουργοί εμπνέονται από την αρχαία τραγωδία, συνεχίζουν να γράφουν τραγωδίες και να δανείζονται από τους Έλληνες τους τίτλους, τα θέματα, τις υποθέσεις και τα πρόσωπα. Βέβαια, στα έργα αυτά δε βρίσκουμε τους εκφραστικούς τρόπους και την ιδιότυπη δομή της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας. Ωστόσο, η αναβίωση της τραγωδίας με οποιαδήποτε μορφή και η αναμφισβήτητη επικαιρότητά της αποδεικνύουν ότι αυτή αποτελεί εξαίρετο δημιούργημα του ανθρώπινου πνεύματος.  

       Στο παρακάτω βίντεο μπορείτε να παρακολουθήσετε την τραγωδία "Μήδεια" του Ευριπίδη από την ισπανική θεατρική ομάδα Ditirambo του εκπαιδευτικού οργανισμού δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης IES Cencibel. Μην σας ξενίζει η άγνωστη - σε πολλούς από εσάς - γλώσσα. Παρατηρήστε τα σκηνικά, τη μουσική επένδυση και τη σκευή των υποκριτών και δώστε προσοχή στις εκφράσεις, τις κινήσεις, τον τρόπο ομιλίας και γενικώς την ερμηνεία των ηθοποιών. Είναι αρκετά για να νιώσετε κι εσείς τον ἔλεο και τον φόβο, περιμένοντας την κάθαρσιν στο τέλος του έργου. Άλλωστε, η ιστορία της Μήδειας σας είναι γνωστή. Ησυχία, λοιπόν... Η παράσταση αρχίζει!

Η μάχη στις Κυνός Κεφαλές - Ψηφιακή αναπαράσταση

Μετά το τέλος του Β' Καρχηδονιακού πολέμου η Ρώμη παρεμβαίνει στις υποθέσεις και τα προβλήματα του ελληνιστικού κόσμου. Οι μόνοι αξιόλογοι ηγέτες που είχε να αντιπαραθέσει ο Ελληνισμός απέναντι στη Ρώμη ήταν: ο Φίλιππος Ε΄ ο βασιλιάς της Μακεδονίας, στην κυρίως Ελλάδα και ο Αντίοχος Γ', ο βασιλιάς της Συρίας, στον ασιατικό χώρο.

Την εποχή αυτή οι Έλληνες παρουσιάζονται διαιρεμένοι και αποδυναμωμένοι. Το κέντρο βάρους του ελληνισμού έχει μεταφερθεί ανατολικότερα, ενώ ένα μεγάλο μέρος του ανδρικού κυρίως πληθυσμού έχει μεταναστεύσει. Στο λιμάνι του Πειραιά έφθαναν όλο και λιγότερα εμπορικά πλοία. Τα γεγονότα του Αννιβαϊκού πολέμου (218-202 π.Χ.), που συντάραξαν την ιταλική χερσόνησο, δεν προκάλεσαν ιδιαίτερη αίσθηση στην Ελλάδα. Κάποιοι όμως διέβλεπαν τον κίνδυνο από τη συνεχή άνοδο της Ρώμης. Ο Αγέλαος ο Αιτωλός μίλησε για σύννεφα που συσσωρεύονταν στη Δύση και απειλούσαν την Ελλάδα. Οι μόνες δυνάμεις που μπορούσαν να προβάλουν αντίσταση στον ρωμαϊκό επεκτατισμό ήταν η Μακεδονία και οι δύο Συμπολιτείες.

Η κατάσταση που παρουσιαζόταν στην Ελλάδα ήταν ευνοϊκή για τα σχέδια των Ρωμαίων. Οι ίδιοι εφάρμοσαν πολύ αποτελεσματικά την πολιτική του «διαίρει και βασίλευε». Πέτυχαν εύκολα να επεμβαίνουν στις υποθέσεις των Ελλήνων και να τους κρατούν αποδυναμωμένους.

Έτσι, όταν δημιουργήθηκε ένας συνασπισμός εναντίον του Φιλίππου Ε’ της Μακεδονίας, οι Ρωμαίοι έσπευσαν να προσφέρουν τη βοήθειά τους. Ο Ρωμαίος στρατηγός Φλαμινίνος, υποστηριζόμενος και από τις δυνάμεις της Αιτωλικής συμπολιτείας, κατάφερε να νικήσει τον Φίλιππο στη θέση Κυνός Κεφαλές της Θεσσαλίας (197 π.Χ.). Η Μακεδονία απώλεσε σημαντικές κτήσεις στην Ιλλυρία και τον Ελλήσποντο, ενώ παράλληλα αναγκάστηκε να πληρώσει πολεμική αποζημίωση και να αναγνωρίσει την ελευθερία των πόλεων κι των Συμπολιτειών. Τον επόμενο χρόνο ο Φλαμινίνος στη διάρκεια των Ισθμίων διακήρυξε υπό τις επευφημίες των παρευρισκομένων την ανεξαρτησία των ελληνικών πόλεων. Ήταν η αποτελεσματικότερη πολιτική πράξη που εξυπηρετούσε εκείνη τη στιγμή τα ρωμαϊκά σχέδια.

Το βίντεο που ακολουθεί αποτελεί ψηφιακή αναπαράσταση της μάχης μεταξύ Μακεδόνων και Ρωμαίων στις Κυνός Κεφαλές και βασίζεται στην ιστορική αφήγηση του Πολύβιου του Μεγαλοπολίτη (Ἱστορίαι, βιβλίο 18, 24-27). 

Γιάννης Ρίτσος, ο ποιητής του Μαγιού

Ο Γιάννης Ρίτσος γεννήθηκε στη Μονεμβασιά την Πρωτομαγιά του 1909. Η οικογένειά του, μεγαλοκτηματίες της περιοχής, καταστράφηκε οικονομικά λίγα χρόνια αργότερα και, το χειρότερο, βυθίστηκε στο πένθος. Το 1921 πεθαίνει φυματικός ο μεγάλος γιος, δόκιμος αξιωματικός του ναυτικού, καθώς και η μητέρα, το λατρεμένο πρόσωπο του ποιητή, από την ίδια αρρώστια. Το «νεκρό σπίτι» έμελλε να σφραγίσει τη ζωή και το έργο του. Τα πρώτα του ποιήματα δημοσιεύονται στη Διάπλαση των παίδων το 1924, με το ψευδώνυμο «Ιδανικό όραμα». Το 1925 εγκαθίσταται στην Αθήνα, όπου εργάζεται για λίγο ως δακτυλογράφος και αντιγραφέας συμβολαίων. Το επόμενο έτος προσβάλλεται κι αυτός από φυματίωση. Η ζωή του για πολλά χρόνια θα μοιράζεται ανάμεσα σε φθισιατρεία και σε διάφορες δουλειές με εξευτελιστικούς όρους (ηθοποιός, χορευτής, διορθωτής και επιμελητής κειμένων). Στο σανατόριο «Σωτηρία» όπου νοσηλεύεται (1927-30) μυείται στον μαρξισμό από μέλη του ΚΚΕ. Το «ιδανικό όραμα» ανακαλύπτει το κοινωνικό όραμα.

1937-43: Είναι η περίοδος της λυρικής έκρηξης.

1944-53: Σε όλη τη διάρκεια της Κατοχής ο ποιητής είναι καθηλωμένος στο κρεβάτι από σοβαρή υποτροπή της αρρώστιας. Συμμετέχει στο καλλιτεχνικό τμήμα του ΕΑΜ. Πολλά από τα γραπτά του, μεταξύ των οποίων και ένα πολυσέλιδο μυθιστόρημα, καταστράφηκαν στα Δεκεμβριανά. Στον Εμφύλιο, εξορίζεται στη Λήμνο (1948), στη Μακρόνησο (1949), στον Αϊ-Στράτη (1950). Απελευθερώνεται το 1952.

1954-67: Το 1954 ο Ρίτσος παντρεύεται τη γιατρό Γαρυφαλιά (Φαλίτσα) Γεωργιάδη. Τα χρόνια που ακολουθούν είναι ανάπαυλα ειρήνης και γαλήνης στο σπιτικό περιβάλλον. Γεννιέται η κόρη του Έρη. Η εποχή αυτή θα φέρει καινούργια καρποφορία. Εσωτερικές διεργασίες και αντικειμενικές συνθήκες αποδεσμεύουν πολύτιμη ύλη που θα οδηγήσει το έργο του στην αιχμή της σύγχρονης ποίησης. Είναι η περίοδος των υψηλών συλλήψεων και των ευρηματικών μορφικών τρόπων της Τέταρτης διάστασης, που εγκαινιάζεται με την κλασική στην οικονομία της και την υποβλητική της γοητεία Σονάτα του σεληνόφωτος (1956, Α΄ Κρατικό Βραβείο Ποίησης).

1967-72: Αμέσως μετά το πραξικόπημα του 1967, ο Ρίτσος οδηγείται πάλι στην εξορία (Γυάρος, Λέρος) και, στη συνέχεια, τίθεται σε κατ’ οίκον περιορισμό στη Σάμο έως το τέλος του 1970. Παράλληλα, αντιμετωπίζει το φάσμα του θανάτου (νοσηλεύεται στον «Άγιο Σάββα» φρουρούμενος). Από την άλλη, η διάσπαση του ΚΚΕ και η επέμβαση στην Τσεχοσλοβακία κάθε άλλο παρά θα τονώσουν το ηθικό του. Και όμως, η ζοφερή επταετία θα είναι η πιο παραγωγική του περίοδος. Το πλήθος των βραβείων και των τιμητικών διακρίσεων στο εξωτερικό, όπως και οι μεταφράσεις ποιημάτων του σε διάφορες γλώσσες μαρτυρούν την ολοένα και μεγαλύτερη διεθνή απήχηση του έργου του.

1972-83: Τα έργα του ευαγγελίζονται τον αντιδικτατορικό ξεσηκωμό (Πολυτεχνείο), αλλά και εγκαινιάζουν νέους εκφραστικούς τρόπους. Μετα-υπερρεαλιστική, εξπρεσιονιστική γραφή, αμάλγαμα λόγιας και λαϊκής γλώσσας.

Ο Γιάννης Ρίτσος πέθανε στις 11 Νοεμβρίου 1990, αφήνοντας  πενήντα (!) ανέκδοτες συλλογές ποιημάτων.

Έργα:

Τρακτέρ (1934), Πυραμίδες (1935), Επιτάφιος (1936), Το τραγούδι της αδελφής μου (1937), Εαρινή συμφωνία (1938), Εμβατήριο του ωκεανού (1940), Παλιά μαζούρκα σε ρυθμό βροχής (1943), Δοκιμασία (1943), Τελευταία π. Α. εκατονταετία (1942), Τρία χορικά, (1944-47), Ρωμιοσύνη, Η Κυρά των Αμπελιών (1945-47), Πέτρινος χρόνος (1949), Ημερολόγια εξορίας, Οι γειτονιές του κόσμου (1949-51), Ανυπόταχτη πολιτεία (1952-53), Πρωινό άστρο (1955), Μαρτυρίες (1963, 1966), η τριπλή συλλογή Πέτρες, Επαναλήψεις, Κιγκλίδωμα (1968), Ο αφανισμός της Μήλος (1971), Τέταρτη Διάσταση (1972), Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα της πικρής πατρίδας (1973), Διάδρομος και Σκάλα (1973), Ο τοίχος μέσα στον καθρέφτη (1974), Γραφή τυφλού (1979), Γκραγκάντα (1973), Κωδωνοστάσιο (1974), Εικονοστάσιο ανώνυμων αγίων (1983-86), Αργά, πολύ αργά μέσα στη νύχτα (1991 – μεταθανάτια έκδοση)  κ.ά.

Η μάνα του δολοφονημένου καπνεργάτη Τάσου Τούση, θρηνεί πάνω απ’ το άψυχο σώμα του παιδιού της. Η φωτογραφία δημοσιεύτηκε στο Ριζοσπάστη της 10/5/1936

Τον Μάιο του 1936 η αιματηρή καταστολή της διαδήλωσης των απεργών καπνεργατών στη Θεσσαλονίκη τού εμπνέει τον Επιτάφιο, αυτό το μοιρολόι της μάνας μπροστά στο σώμα του σκοτωμένου γιου της, που μετατρέπεται σε κοινωνική διαμαρτυρία. Αντίτυπα του Επιτάφιου ρίχτηκαν στην πυρά από τη δικτατορία της 4^ης Αυγούστου, μαζί με άλλα βιβλία, σε ειδική «τελετή» στους Στύλους του Ολυμπίου Διός.

 

Επιτάφιος (απόσπασμα)

– VI –

Μέρα Μαγιοῦ μοῦ μίσεψες, μέρα Μαγιοῦ σὲ χάνω,
ἄνοιξη, γιέ, που ἀγάπαγες κι ἀνέβαινες ἀπάνω

Στὸ λιακωτό καὶ κοίταζες καὶ δίχως νὰ χορταίνεις
ἄρμεγες μὲ τὰ μάτια σου τὸ φῶς τῆς οἰκουμένης

Καὶ μὲ τὸ δάχτυλο ἁπλωτό μοῦ τἄδειχνες ἕνα-ἕνα
τὰ ὅσα γλυκά, τὰ ὅσα καλά κι ἀχνά καὶ ροδισμένα

Καὶ μοὔδειχνες τὴ θάλασσα νὰ φέγγει πέρα, λάδι,
καὶ τὰ δεντρά καὶ τὰ βουνά στὸ γαλανό μαγνάδι

Καὶ τὰ μικρά καὶ τὰ φτωχά, πουλιά, μερμήγκια, θάμνα,
κι αὐτές τὶς διαμαντόπετρες που ἵδρωνε δίπλα ἡ στάμνα.

Μά, γιόκα μου, κι ἂν μοὔδειχνες τ' ἀστέρια καὶ τὰ πλάτια,
τἄβλεπα ἐγὼ πιό λαμπερά στὰ θαλασσιά σου μάτια.

Καὶ μοῦ ἱστοροῦσες μὲ φωνὴ γλυκειά, ζεστή κι ἀντρίκια
τόσα ὅσα μήτε τοῦ γιαλοῦ δέ φτάνουν τὰ χαλίκια

Καὶ μοὔλεες, γιέ, πὼς ὅλ' αὐτά τὰ ὡραῖα θἆναι δικά μας,
καὶ τώρα ἐσβήστης κ' ἔσβησε τὸ φέγγος κ’ ἡ φωτιά μας.

Το 1959, από το Παρίσι, εμφανίζεται ο Μίκης Θεοδωράκης, που έχει μελοποιήσει το ποίημα. Το έγραφε στο αυτοκίνητο του, περιμένοντας τη γυναίκα του που είχε πάει για ψώνια, σημειώνοντας τις νότες στο βιβλίο που του είχε στείλει ο ίδιος ο Ρίτσος. Κατόπιν το στέλνει πίσω στον Ρίτσο, στον Βύρωνα Σάμιο και στον Μάνο Χατζιδάκι. Η εταιρεία τον παρέπεμψε, στον ήδη γοητευμένο από μελοποιημένη ποίηση, Χατζιδάκι. Ο συνθέτης, δέχεται να το ενορχηστρώσει, στη πρώτη του λυρική εκτέλεση. Επιλέγοντας δική του φωνή (Νανά Μούσχουρη). Το αποτέλεσμα δεν ήταν το ζητούμενο, και δεν άρεσε ούτε στον Θεοδωράκη, ούτε στον Ρίτσο. Κι έτσι, ο Μίκης Θεοδωράκης κάνει τη δική του ενορχήστρωση σε ερμηνεία Γρηγόρη Μπιθικώτση και εκτέλεση Μανόλη Χιώτη. Αυτή η εκτέλεση θα μπει σε όλα τα στόματα και θα αποχαιρετήσει νεκρούς (Γρηγόρης Λαμπράκης) και μαζί με το έτερο ποίημα του Γιάννη Ρίτσου, Ρωμιοσύνη, θα εμπνεύσει για καινούργιους αγώνες. (Πηγή: Βικιπαίδεια. Για περισσότερες πληροφορίες ενδεικτικά και στο: "Για τη μελοποίηση του ποιήματος "Επιτάφιος" του Γιάννη Ρίτσου από τον Μίκη Θεοδωράκη")

Μπορείτε να διαβάσετε περισσότερα για τον Γιάννη Ρίτσο και εδώ: Ο «Επιτάφιος»του Γ. Ρίτσου και 20 εικαστικά εμπνευσμένα από τον πόνο της Μάνας, Γιάννης Ρίτσος - Μέρα Μαγιού γεννήθηκες και στην επίσημη ιστοσελίδα του ποιητή της Ρωμιοσύνης.