Λόγια μεγάλων ποιητών..., ή μήπως όχι;

         Όσοι σερφάρετε στο διαδίκτυο, σίγουρα θα έχετε συναντήσει διάφορα αποσπάσματα από λογοτεχνικά έργα μεγάλων συγγραφέων και ποιητών, Ελλήνων και ξένων. Θα τα έχετε διαβάσει σε ιστότοπους ποικίλων ενδιαφερόντων, στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ή σε μια απλή αναζήτηση στις φωτογραφίες της Google. Τα γεμάτα σοφία αποφθέγματα συχνά συνοδεύονται από μια φωτογραφία του ποιητή ή από μια εικόνα γεμάτη συμβολισμούς και κρυμμένα νοήματα. Τίποτα το ακαλαίσθητο ή το ενοχλητικό. Τότε, πού ακριβώς είναι το πρόβλημα;

       Το πρόβλημα είναι ότι συχνά οι στίχοι, τα αποφθέγματα και τα αποσπάσματα των λογοτεχνικών έργων αποδίδονται σε ανθρώπους που ΔΕΝ τα έχουν πει και ΔΕΝ τα έχουν γράψει. Και όχι μόνο αυτό. Η διάδοση των αποφθεγμάτων αυτών είναι ταχύτατη και ανεξέλεγκτη. Διαβάζω μερικούς ωραίους στίχους που συνοδεύονται από το όνομα του Λειβαδίτη (πολύ "πιασάρικος" στις σελίδες του Facebook), μου αρέσουν, ταυτίζομαι, ας το κοινοποιήσω μωρέ, τι ψυχή έχει μια κοινοποίηση. Το αν οι στίχοι αυτοί είναι όντως του Λειβαδίτη δεν με ενδιαφέρει. Αφού το βρήκα στο ίντερνετ και αφού το συναντώ σε τόσο πολλούς ιστότοπους, θα πει πως έτσι είναι. 

          Ας δούμε όμως μερικά ενδεικτικά παραδείγματα:

1) Γιάννης Ρίτσος

         Λοιπόν, τι έχουμε εδώ; Δυο παραγράφους που ΔΕΝ ανήκουν στον Γιάννη Ρίτσο και μία παράγραφο (την τελευταία) που προέρχεται από το ποίημά του "Η Σονάτα του Σεληνόφωτος". (Για την προέλευση του αποφθέγματος δείτε ενδεικτικά: https://www.thessalonikiartsandculture.gr/blog/ta-arthra-sas/na-matheis-n-agapas-ton-eafto-sou/#.V5cywriLTIX και http://fragilemag.gr/giannis-ritsos/ ). Για όποιον έχει διαβάσει κάτι για ή από τον Ρίτσο ξέρει πως ο ποιητής δεν θα έγραφε ποτέ κάτι τέτοιο. Δεν μπορεί ο άνθρωπος που πέρασε χρόνια ολόκληρα στην εξορία ή σε κατ' οίκον περιορισμό να μας προτρέπει απλώς να αγοράζουμε στον εαυτό μας όμορφα ρούχα και να τον τρέφουμε σωστά... Δεν μπορεί ο ποιητής που ταυτίστηκε με τους συλλογικούς αγώνες να ασχολείται τόσο πολύ με τον εαυτό. Η θεματολογία, ο λόγος, το λεξιλόγιο, το ύφος του συγκεκριμένου κειμένου δεν θυμίζει σε καμία περίπτωση τον Γιάννη Ρίτσο. Κι όμως, το συγκεκριμένο απόσπασμα (συχνά χωρίς την τελευταία παράγραφο που ανήκει στον ποιητή) διαδόθηκε ταχύτατα και μάλιστα ακόμα και σε ιστοτόπους εκπαιδευτικού ενδιαφέροντος. Μάλλον κάποιοι είναι αρκετά απρόσεκτοι... 

2) Μενέλαος Λουντέμης

        Μάλιστα... Ο συγγραφέας που μιλά για την αγάπη, την ελπίδα, την αλληλεγγύη και την ανθρωπιά μας προτείνει να φύγουμε από ανθρώπους που δεν αξίζουν, από ανθρώπους τοξικούς, από ανθρώπους που μας κουράζουν. Ωραίες συμβουλές, μόνο που δεν είναι του Λουντέμη. Η συγγραφέας του κειμένου εξηγεί μάλλον ενοχλημένη (δικαίως!) πώς προέκυψε όλη αυτή η παρανόηση (http://www.yposimeioseis.com/2014/07/blog-post_20.html). Όπως και στην περίπτωση του "Ρίτσου", υπεύθυνη για την απόδοση του κειμένου στον γνωστό συγγραφέα δεν είναι η δημιουργός, αλλά διάφοροι ιστότοποι που κοινοποιούν αδιακρίτως ό,τι βρουν μπροστά τους, χωρίς να αναζητούν την πραγματική πηγή του κειμένου. Μάλλον οι συντάκτες τους δεν είχαν διαβάσει το "Ένα παιδί μετράει τ' άστρα" όταν ήταν μικροί...

3) Κωνσταντίνος Π. Καβάφης

        Αυτόν τον στίχο του "Καβάφη" τον διάβασα σήμερα το πρωί. Δεν τον είχα ξαναδεί, για να πω την αλήθεια. Στο παρελθόν είχα διαβάσει και τα 154 αναγνωρισμένα ποιήματα του Καβάφη και δεν μου θύμιζε τίποτα. Και γενικώς, ο τρόπος γραφής δεν μοιάζει με το ιδιαίτερο γλωσσικό ιδίωμα του ποιητή. Αλλά σκέφτηκα, πού ξέρεις, μπορεί να ανήκει στα κρυμμένα ή τα αποκηρυγμένα του έργα. Ευτυχώς που το έργο του Αλεξανδρινού είναι συγκεντρωμένο στον διαδικτυακό ιστότοπο http://www.kavafis.gr/index.asp κι έτσι η αναζήτηση των κειμένων του ήταν εύκολη (άλλωστε, ο Καβάφης ήταν γενικά ολιγογράφος). Έψαξα σχεδόν όλο το corpus του έργου του (με εξαίρεση τα Ατελή, που δεν έχουν "ανέβει" στον ιστότοπο, και τα μη δημιουργικά πεζά, που τα άφησα για άλλη μέρα). Πουθενά ο περιβόητος στίχος. Και δεν ήταν μόνο αυτό. Έλειπε η γλώσσα του Καβάφη, "δημοτικιστική", όπως γράφει ο Λίνος Πολίτης στην Ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας, με στοιχεία της καθαρεύουσας και πολίτικους ιδιωματισμούς. Μέχρι στιγμής δεν βρήκα ποιος πραγματικά έγραψε τον παραπάνω στίχο...

        Και το πρόβλημα δεν σταματά εδώ. Αφορά και στους ξένους συγγραφείς. Το "Αργοπεθαίνει" ("Muera lentamente") αποδόθηκε στον Pablo Neruda, ενώ ανήκει στην Martha Medeiros από τη Βραζιλία (http://www.lifo.gr/team/u653/45116 και http://www.abc.es/20090111/cultura-literatura/muere-lentamente-falso-neruda-200901111836.html, για όποιον διαβάζει ισπανικά - είναι διεθνές το πρόβλημα, όπως καταλαβαίνετε). Το "Όταν ήρθαν να πάρουν..." αποδόθηκε στον Berthold Brecht, ενώ το έγραψε ο πάστορας Martin Niemoeller http://ellinikahoaxes.gr/2014/09/08/brecht/ και http://www.avgi.gr/article/10811/5361099/o-pastoras-to-tsitato-kai-oi-diastrebloseis-tou). Για να μην πω για τα ρητά που αποδίδονται στους αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους, στον Αϊνστάιν και σε άλλες μεγάλες φυσιογνωμίες του πνεύματος και των επιστημών. Και, όπως προανέφερα, το πρόβλημα δεν είναι αποκλειστικά ελληνικό. 

          Τι φταίει, όμως, για τη διάδοση τόσων ψευδών πληροφοριών; Και τι μπορούν να κάνουν οι εκπαιδευτικοί από την πλευρά τους; Οι μαθητές διδάσκονται κείμενα της νεοελληνικής λογοτεχνίας για πολλά χρόνια. Άραγε μένει τίποτα από τα μαθήματα για την ποίηση και την πεζογραφία; Μπορεί ένας ενήλικας να αναγνωρίσει ένα-δυο χαρακτηριστικά του ύφους των μεγάλων ποιητών ή οι γνώσεις που απέκτησε στο σχολείο διαγράφηκαν εντελώς από το μυαλό του μόλις έδωσε εξετάσεις στο μάθημα της λογοτεχνίας; Μπορεί ένας ενήλικας να λειτουργήσει κριτικά απέναντι στον τεράστιο όγκο πληροφοριών που του προσφέρει το διαδίκτυο ή κοινοποιεί ανεξέλεγκτα οτιδήποτε συναντήσει στις διαδικτυακές περιηγήσεις του; Μπορεί ένας εκπαιδευτικός να εμφυσήσει στους μαθητές του την αγάπη για τη λογοτεχνία ή καταθέτει τα όπλα μπροστά στην παντοδυναμία του ωκεανού που ονομάζεται διαδίκτυο; Γιατί το διαδίκτυο μοιάζει με ωκεανό. Είναι γεμάτο από όμορφα κοράλλια, ψάρια και θαλάσσια κήτη, αλλά και γεμάτο από βρωμιές και σκουπίδια. Γι' αυτό θέλει προσοχή στο τι αλιεύουμε από αυτό.
       Κλείνω με μια προτροπή: Πριν διαβάσουμε και/ή διαδώσουμε κάτι που βρήκαμε στο ίντερνετ, ας κάνουμε τον κόπο να το ψάξουμε λίγο... Έχουν κατακλυστεί οι οθόνες μας από αποφθέγματα που αποδίδονται σε ανθρώπους που δεν τα ξεστόμισαν ποτέ... Αν θέλουμε να μάθουμε τι έγραψαν στην πραγματικότητα, ας διαβάσουμε τα βιβλία τους... Το κέρδος θα είναι πολύ μεγαλύτερο...