Η σονάτα του σεληνόφωτος: El Sistema: Από τις φτωχογειτονιές της Βενεζουέλας στη Συμφωνική Ορχήστρα Νέων της χώρας!

Πέθανε προχθές, σε ηλικία 79 ετών (γεννήθηκε στην πόλη Βαλέρα στις 7 Μαΐου του 1939), ο Χοσέ Αντόνιο Αμπρέου, διευθυντής ορχήστρας, πιανίστας, οικονομολόγος, παιδαγωγός, ακτιβιστής και πολιτικός από τη Βενεζουέλα, που συνέδεσε το όνομά του με ένα από τα πιο σημαντικά προγράμματα μουσικής εκπαίδευσης νέων, το El Sistema. Χάρη στον Αμπρέου, γνωστό και με το προσωνύμιο El Maestro, 370.000 παιδιά στη Βενεζουέλα έμαθαν μουσική και έφτιαξαν ορχήστρες, επειδή κάποιος σκέφτηκε ότι, όσο φτωχός κι αν είναι ένας άνθρωπος, αν μπορέσει να αποκτήσει πρόσβαση στη μουσική, η ζωή του θα αλλάξει!

Tο 1975, ο Χοσέ Αντόνιο Αμπρέου, απογοητευμένος από το γεγονός ότι η Βενεζουέλα είχε μόνο μία ορχήστρα, ενώ άλλες χώρες, όπως η Αργεντινή, η Βραζιλία ή το Μεξικό, είχαν μεγαλύτερη ανάπτυξη, θέλησε να δημιουργήσει μια ορχήστρα, στην οποία οι μουσικοί θα μελετούσαν όλοι μαζί και όχι ο καθένας μόνος του. Επιπλέον, η εγκληματικότητα και η χρήση ναρκωτικών καιροφυλακτούσαν σε κάθε δρόμο. Ο Αμπρέου ξεκίνησε τότε μια σταυροφορία που φαινόταν απολύτως ουτοπική. Να σώσει όσα περισσότερα παιδιά μπορεί από τη μιζέρια της φτώχειας, τους δρόμους, τα ναρκωτικά και την εγκληματικότητα, μαθαίνοντάς τους, δωρεάν, κλασική μουσική και κάνοντάς τα μέλη μιας κλασικής συμφωνικής ορχήστρας. Η πρώτη πρόβα έγινε σε ένα γκαράζ του Καράκας με μόλις έντεκα παιδάκια από τις φτωχογειτονιές. «Τίποτα σαν την πρώτη πρόβα», αναπολεί ο μαέστρος. «Είναι η στιγμή που θυμάμαι με μεγαλύτερο πάθος. Τα υπόλοιπα ήταν μια μεγάλη καθημερινή συγκίνηση». Βρήκε δασκάλους και παιδιά με ταλέντο και έδωσε την πρώτη συναυλία της Εθνικής Συμφωνικής Ορχήστρας Νέων της Βενεζουέλας, στις 30 Απριλίου του 1975. Σύντομα, νέοι που προέρχονταν από φτωχογειτονιές, ήθελαν να μελετήσουν Τσαϊκόφσκι, Μότσαρτ ή Μπερλιόζ και να παρακολουθήσουν τις συναυλίες της ορχήστρας. Το κεντρικό σύνθημα ήταν «Να παίζεις και να αγωνίζεσαι».

Ο Χοσέ Αντόνιο Αμπρέου αφηγείται την ιστορία του El Sistema

Το σχέδιο El Sistema εξαπλώθηκε ραγδαία και σήμερα υπάρχουν 100 ορχήστρες σε όλη τη χώρα, εκ των οποίων οι 90 είναι συμφωνικές. Τα παιδιά με το μεγαλύτερο ταλέντο προωθούνται στην Ορχήστρα «Σιμόν Μπολίβαρ», την οποία διευθύνει σήμερα ο 28χρονος μαέστρος Γουστάβο Ντουνταμέλ, που μπήκε παιδί στο El Sistema και είναι, πλέον, ο νέος μαέστρος της Φιλαρμονικής του Λος Άντζελες. Παιδιά που φοβόντουσαν να κυκλοφορήσουν στις επικίνδυνες γειτονιές του Καράκας, βρήκαν στα παραρτήματα El Sistema ένα καταφύγιο, όπου κάποιος τους χάρισε ένα μουσικό όργανο και τους άνοιξε την πόρτα σε έναν καινούργιο κόσμο. Σήμερα, το El Sistema είναι ανεπτυγμένο σε nucleos (πυρήνες) και επιβλέπει 150 ορχήστρες νέων και 70 ορχήστρες παιδιών, σε όλες τις πόλεις της χώρας.

Τα παιδιά της προσχολικής ηλικίας, αρχίζουν να δουλεύουν πάνω στην εκφραστικότητα του σώματος και τον ρυθμό. Στην ηλικία των πέντε ετών, παίρνουν τα πρώτα τους όργανα, συνήθως ξύλινα φλάουτα και κρουστά και μπαίνουν σε χορωδία, για να μάθουν την ομαδική δουλειά. Όταν γίνουν επτά ετών, παίρνουν το πρώτο έγχορδο ή πνευστό όργανο και εκπαιδεύονται σε αυτό και στο τραγούδι. Αν ένα παιδί λείψει δύο συνεχείς φορές από το μάθημα, πηγαίνουν στο σπίτι του, για να δουν τι συμβαίνει. Οι ορχήστρες παίζουν τα έργα των μεγάλων κλασικών συνθετών, αλλά και των συνθετών της Λατινικής Αμερικής, οι μουσικές των οποίων είναι περισσότερο οικείες στα παιδιά. Μόλις το παιδί μπαίνει στο πρόγραμμα, παίρνει υποτροφία κι έτσι δεν χρειάζεται να δουλέψει.

Το μοντέλο αναπαρήχθη σε πάνω από 55 χώρες (η Αργεντινή, η Αυστραλία, η Βολιβία, η Βραζιλία, ο Καναδάς, η Κόστα Ρίκα, η Κούβα, το Εκουαδόρ, το Περού, η Σκωτία και πρόσφατα οι περισσότερες πολιτείες της Βόρειας Αμερικής), με αποτέλεσμα ο Αμπρέου να αποκτήσει ευρύτατη διεθνή αναγνώριση. Το 1993, του απονεμήθηκε το Διεθνές Βραβείο Μουσικής της UNESCO, ενώ το 2008, έλαβε το Principe de Asturias de las Artes, την κορυφαία τιμητική διάκριση της Ισπανίας. Το όνομα του είχε ακουστεί και για το βραβείο Νόμπελ Ειρήνης.

Το ντοκυμαντέρ του "Εξάντα": El Sistema: Σώζοντας ζωές

Πρόσφατα το El Sistema ήρθε και στην Ελλάδα. Στόχος του είναι να προωθήσει την κοινωνική ένταξη των παιδιών των μεταναστών στην ελληνική και ευρωπαϊκή κοινωνία. Με τη διδασκαλία της μουσικής εμπνέονται για να αγωνιστούν για ένα καλύτερο μέλλον. Επιπλέον, η μουσική παρέχει την απαραίτητη βάση για διάλογο και σύμπνοια μεταξύ διαφορετικών πολιτισμών. (Για περισσότερες πληροφορίες μπορείτε να επισκεφτείτε τον σχετικό ιστότοπο: http://elsistemagreece.com/)

Αυτό είναι το El Sistema. Ένα όργανο Παιδείας, αλλά και ταυτόχρονα ένα όπλο κατά της φτώχειας. Ένα εργαλείο κοινωνικής αλλαγής. Μια απόπειρα να αλλάξει ο κόσμος μέσω της μουσικής!